Η δημοσιογραφική έρευνα που ακολουθεί είναι μακράν η πληρέστερη που έχει γίνει ποτέ για το πολύπαθο υδροηλεκτρικό έργο της Μεσοχώρας το οποίο, δεκαετίες τώρα, μένει ανενεργό με το ελληνικό κράτος να χάνει αμύθητα ποσά. Πραγματοποιήθηκε από το Dianeosis.org, έναν ανεξάρτητο ελληνικό δημοσιογραφικό οργανισμό που ίδρυσε και χρηματοδοτεί ο επιχειρηματίας Δημήτρης Δασκαλόπουλος. Η επιτόπια έρευνα έγινε από τον Δημοσιογράφο Γιάννη Καραμαγκάλη και την φωτογράφο Αλεξία Τσαγκάρη. Ο δικός του τίτλος είναι "Το φράγμα της Μεσοχώρα"
Χωμένα στην καρδιά της νότιας Πίνδου, μέσα στην κοίτη του ποταμού Αχελώου, βρίσκονται ένα μεγάλο φράγμα και ένα υδροηλεκτρικό εργοστάσιο. Στέκουν έτοιμα, ολοκληρωμένα, με τον εξοπλισμό τους και τα μηχανήματά τους, από το 2001. Αλλά δεν έχουν λειτουργήσει ούτε μία ημέρα. Δεν έχει γεμίσει καν ο ταμιευτήρας (η τεχνητή λίμνη, δηλαδή) με νερό -τα νερά του Αχελώου σήμερα εκτρέπονται από μια άλλη σήραγγα σκαμμένη δίπλα από το φράγμα, παρακάτω στη φυσική του κοίτη. Σύμφωνα με τη ΔΕΗ, ολόκληρο το έργο έχει κοστίσει περίπου 500 εκατ. ευρώ σε σημερινά χρήματα, ενώ για κάθε χρόνο που το φράγμα δε λειτουργεί η εταιρεία εκτιμά ότι χάνει περί τα 20-30 εκατ. ευρώ από δυνητικά έσοδα.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Επειδή η ΔΕΗ άρχισε να κατασκευάζει ένα γιγάντιο έργο υποδομής με ελλιπή σχεδιασμό, χωρίς να έχει εξασφαλίσει ότι δεν θα ακυρωθεί στα δικαστήρια. Επειδή μερικοί κάτοικοι ενός μικρού χωριού της Πίνδου και περιβαλλοντικές οργανώσεις αντιδρούν. Επειδή το κεντρικό κράτος κωλυσιεργεί ή αδιαφορεί.
Στη διαΝΕΟσις αναζητούμε λύσεις και πολιτικές που θα βοηθήσουν τη χώρα να αναπτυχθεί οικονομικά, διατηρώντας παράλληλα την κοινωνική της συνοχή. Στην ιστορία του φράγματος της Μεσοχώρας βρήκαμε συγκεντρωμένες μια σειρά από παθογένειες που ταλαιπωρούν γενικότερα την επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις, και μαζί ένα τρανταχτό, σχεδόν κραυγαλέο παράδειγμα πολιτικής απόφασης που σχετικά εύκολα και σχετικά γρήγορα θα μπορούσε να έχει θετικό αποτέλεσμα για το δημόσιο συμφέρον.
Οι δημοσιογράφοι της διαΝΕΟσις ταξίδεψαν στο φράγμα στα βουνά της Πίνδου, μίλησαν με τους υπευθύνους της ΔΕΗ, με πολίτες που ζουν σήμερα στη Μεσοχώρα, με τους ανθρώπους και τις οργανώσεις που αντιδρούν στη λειτουργία του και με επιστήμονες που γνωρίζουν καλά το θέμα. Σε αυτήν την έρευνα θα καταγράψουμε τους λόγους για τους οποίους το έργο κατασκευάστηκε, τις αιτίες που το κρατούν ανενεργό, τις συνέπειες αυτής της καθυστέρησης, και τα απαραίτητα βήματα που πρέπει να γίνουν για να λειτουργήσει.
Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, από την αρχή.
Το ιστορικό του φράγματος
Ένας από τους λόγους για τους οποίους το φράγμα της Μεσοχώρας είναι ακόμη ανενεργό -ίσως ο κυριότερος- είναι το ότι αποτέλεσε μέρος της πολυθρύλητης εκτροπής του Αχελώου, ενός γιγάντιου δημόσιου έργου που υπήρχε ως ιδέα ήδη από τη δεκαετία του 1920. Ο σκοπός του έργου ήταν η μεταφορά νερού από τον Αχελώο ποταμό στη λεκάνη του Πηνειού για να καλύψει τις αρδευτικές ανάγκες του θεσσαλικού κάμπου. Η κατασκευή των επιμέρους έργων της εκτροπής ξεκίνησε το 1986, είχε προϋπολογισμό γύρω στα 1,5 δισ. ευρώ (σε σημερινές τιμές) και περιελάμβανε την κατασκευή τεσσάρων φραγμάτων και μιας γιγάντιας σήραγγας, μεταξύ πολλών άλλων. Στον αρχικό σχεδιασμό, το ύψους 150 μέτρων φράγμα της Μεσοχώρας και το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της Γλύστρας που βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα μακριά ήταν “έργα κεφαλής” της εκτροπής. Το φράγμα θα δημιουργούσε έναν ταμιευτήρα (μία λίμνη δηλαδή) μεγέθους 7,8 τετραγωνικών χιλιομέτρων, της οποίας το νερό θα διοχετευόταν πρώτα προς το εργοστάσιο της Γλύστρας για την παραγωγή καθαρής υδροηλεκτρικής ενέργειας μέσα από μια σήραγγα μήκους 7,4 χιλιομέτρων, και στη συνέχεια θα συνέχιζε την πορεία του προς το επόμενο φράγμα, αυτό της Συκιάς. Εκεί θα σχηματιζόταν ένας δεύτερος, μεγαλύτερος ταμιευτήρας, από όπου ένα μέρος των νερών θα διοχετευόταν μέσω μιας άλλης, γιγάντιας σήραγγας μήκους 17,4 χιλιομέτρων στην άλλη πλευρά της Πίνδου, στον θεσσαλικό κάμπο. Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε πως η λεκάνη του Αχελώου θα μετέφερε στη λεκάνη του Πηνειού περίπου 1,2 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού το χρόνο.
Ωστόσο, το έργο αντιμετώπισε γρήγορα προβλήματα. Οι ενστάσεις ήταν πολλές, τόσο για τη σκοπιμότητά του όσο και για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του. Τα τελευταία τριάντα χρόνια οικολογικές οργανώσεις αλλά και πολίτες των χωριών που βρίσκονταν στις όχθες του Αχελώου προσέφυγαν έξι φορές στα δικαστήρια για να εμποδίσουν την κατασκευή του έργου. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της ιστορίας, για το οποίο έχουν μεγάλη ευθύνη και το κράτος και η ΔΕΗ που κατασκεύαζε τα επιμέρους έργα. Αυτά τα έργα άρχισαν να κατασκευάζονται στα μέσα της δεκαετίας του ’80 χωρίς να έχει εξασφαλιστεί πέραν πάσης αμφιβολίας ότι ο σχεδιασμός και οι συνοδευτικές του μελέτες θα ήταν επαρκείς για να μην απορριφθούν από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Κάθε φορά που το ΣτΕ έβγαζε αποφάσεις κατά της εκτροπής, οι εργασίες σταματούσαν, το έργο επανασχεδιαζόταν, νέες μελέτες υποβάλλονταν και οι εργασίες ξανάρχιζαν, για να σταματήσουν ξανά με την επόμενη καταδικαστική απόφαση. Το ΣτΕ αποφάσισε κατά της εκτροπής του Αχελώου και τις έξι φορές.
Σήμερα ελάχιστοι πιστεύουν ότι το έργο αυτό κάποτε θα ολοκληρωθεί, και πλέον ακόμα λιγότεροι θεωρούν ότι στην Ελλάδα του 2020 υπάρχει και ιδιαίτερη χρησιμότητα για κάτι τέτοιο. Για τις ανάγκες αυτής της έρευνας υποθέσαμε ότι η εκτροπή του Αχελώου είναι ένα θέμα λήξαν για τη χώρα, και το μόνο που έχει μείνει για να τη θυμίζει είναι μια σειρά από ημιτέλη έργα στα βουνά της Πίνδου, όπως το μισοχτισμένο φράγμα της Συκιάς, εκείνη η γιγάντια μισοτελειωμένη σήραγγα του Πευκόφυτου αλλά και ένα άλλο, σχεδόν ολοκληρωμένο έργο: το φράγμα της Μεσοχώρας.
Καθώς η εκτροπή του Αχελώου άλλαζε σε μορφή μετά από κάθε απορριπτική απόφαση του ΣτΕ, το μέγεθος του έργου μεταβάλλονταν. Η εκτροπή του Αχελώου "μίκραινε". Το 1994, μετά την πρώτη προσφυγή των περιβαλλοντικών οργανώσεων στο ΣτΕ, η εκτρεπόμενη ποσότητα νερού προς τη Θεσσαλία μειώθηκε στα 600 εκ. κυβικά νερού -το μισό του αρχικού μεγέθους. Το 2014 το μέγεθος είχε μειωθεί ακόμα περισσότερο, στα 250 εκ. κυβικά μέτρα νερού. Γι’ αυτό το μέγεθος εκτροπής, όμως, το φράγμα της Μεσοχώρας έπαυε να είναι “έργο κεφαλής” και γινόταν έργο περιττό. Παρέμενε απλά ένα θαυμάσιο υδροηλεκτρικό φράγμα το οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει η ΔΕΗ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Όταν πια η εκτροπή του Αχελώου απορρίφθηκε για έκτη και τελευταία φορά από το ΣτΕ, το 2014, αποφασίστηκε, πράγματι, το φράγμα της Μεσοχώρας να λειτουργήσει ανεξάρτητα (μια ιδέα που είχε ανακινήσει η υπουργός Τίνα Μπιρμπίλη το 2010), και συντάχθηκε η σχετική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Προφανώς, για να διαβάζετε αυτό το άρθρο, η διαδικασία δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη.
Σήμερα το φράγμα της Μεσοχώρας είναι εγκαταλειμένο. Στέκει καταμεσής στην κοίτη του Αχελώου, έρημο, με υλικά επένδυσης ξεχασμένα δίπλα του. Μια σήραγγα που ξεκινά από το φράγμα επρόκειτο να μεταφέρει το νερό του Αχελώου με μεγάλη ταχύτητα σχεδόν οκτώ χιλιόμετρα πιο μακριά, στο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Γλύστρα, το οποίο επίσης στέκει εγκαταλειμμένο, γεμάτο με τις γιγάντιες τουρμπίνες στο πέμπτο υπόγειο, τα κάποτε σύγχρονα μηχανήματα, τον πίνακα ελέγχου, ακριβό εξοπλισμό που αγοράστηκε πριν από πολλά χρόνια. «Αυτή τη στιγμή όλος ο εξοπλισμός βρίσκεται σε κατάσταση αδράνειας, 15 χρόνια εν ξηρώ», μας είπε ο Άγγελος Δημητρίου, διευθυντής του Κλιμακίου Επίβλεψης Έργων Θεσσαλίας, ο οποίος ξενάγησε τους δημοσιογράφους της διαΝΕΟσις στο φράγμα και στο εργοστάσιο. "Όταν θα λειτουργήσει το φράγμα, θα πρέπει να ελέγξουμε ξανά το μηχανολογικό και ηλεκτρολογικό εξοπλισμό για να δούμε αν όλα λειτουργούν σωστά, αν πρέπει κάτι να αντικατασταθεί ή να συντηρηθεί".
Το φράγμα και το εργοστάσιο συνδέονται με ένα δρόμο 39 χιλιομέτρων, τον οποίο κατασκεύασε η ΔΕΗ με κόστος 30 εκατομμύρια ευρώ. Είναι ένας δρόμος μόνιμα άδειος από αυτοκίνητα. Η όλη περιοχή έχει την απόκοσμη αύρα των τοποθεσιών που έχουν εγκαταλειφθεί, που έχουν αφεθεί έρμαια της φύσης για πολλά χρόνια. Παραδοσιακά κάθε χρόνο -συνήθως το καλοκαίρι, μετά το κοντινό river party- ομάδες αντιεξουσιαστών περνούν από το φράγμα και αφήνουν τα μηνύματά τους με σπρέι στους τοίχους. Τα παράθυρα στο φυλάκιο του φράγματος χάσκουν γυμνά από τζάμια που είχαν προ πολλού σπάσει.
Εδώ είναι μια καλή ευκαιρία να αναφέρουμε τις συνέπειες αυτής της εγκατάλειψης. Το φράγμα της Μεσοχώρας φτιάχτηκε για έναν αρχικό σκοπό τον οποίο ποτέ δεν πρόκειται να εκπληρώσει. Για ποιο λόγο πρέπει να μας ενδιαφέρει το αν θα ανοίξει ως υδροηλεκτρικό φράγμα και πότε; Υπάρχουν κυρίως τρεις λόγοι: ο οικονομικός, ο ενεργειακός και ένας πολύ σοβαρός λόγος δημόσιας ασφάλειας.
Ο οικονομικός είναι ο πιο προφανής από τους τρεις. Η ΔΕΗ υπολογίζει ότι έχει δαπανήσει σχεδόν 500 εκ. ευρώ για την κατασκευή του φράγματος μέχρι σήμερα (σε σημερινά ποσά), ένα κόστος που όσο το έργο παραμένει κλειστό, δεν αποσβένεται. "Η καθυστέρηση της λειτουργίας του φράγματος σημαίνει απώλεια παραγωγής και εσόδων της τάξης των 25-30 εκατομμυρίων ευρώ το χρόνο", μας επισήμανε ο κ. Γιάννης Αργυράκης, επικεφαλής της Διεύθυνσης υδροηλεκτρικής παραγωγής της ΔΕΗ. Εξάλλου, η λειτουργία του φράγματος θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, ενώ η δημιουργία της λίμνης θα μπορούσε θεωρητικά να φέρει δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης στην περιοχή, όπως έχει συμβεί σε κάποιες άλλες τεχνητές λίμνες στην Ελλάδα (αλλά, βεβαίως, όχι σε όλες).
Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με την ηλεκτρική ενέργεια που θα παράγει το φράγμα. Η Ελλάδα, ως γνωστόν, είναι εξαρτημένη για τις ενεργειακές της ανάγκες σε πολύ μεγάλο βαθμό (κατά 35% περίπου) από τον λιγνίτη. Τα υδροηλεκτρικά φράγματα, μολονότι δεν αποτελούν εξίσου "καθαρή" πηγή ενέργειας με τις γνωστές -πολύ ακριβές ακόμα- αμιγώς ανανεώσιμες πηγές, παράγουν ενέργεια που δεν προσθέτει CO2 στην ατμόσφαιρα. «Όσο το φράγμα δεν λειτουργεί, έχουμε απώλεια εσόδων από πράσινη καθαρή ενέργεια, η υποκατάσταση της οποίας γίνεται από ορυκτά καύσιμα, τα οποία μάλιστα εκπέμπουν χιλιάδες τόνους διοξειδίου ετησίως, και για τα οποία η ΔΕΗ πληρώνει δικαιώματα εκπομπών», πρόσθεσε ο κ. Αργυράκης. Το φράγμα της Μεσοχώρας είναι σχεδιασμένο να παράγει 360GWh ετησίως, αρκετή ενέργεια για να τροφοδοτήσει μια πόλη με το μέγεθος του Περιστερίου. "Θα μπορούσε να αντικαταστήσει ισόποση ενέργεια προερχόμενη από λιγνίτες στη συνολική παραγωγή", μας είπε ο κ. Αργυράκης.
Υπάρχει όμως και ένας τρίτος λόγος, πολύ λιγότερο γνωστός, που ενδέχεται να είναι ο πιο επικίνδυνος από όλους. Όπως είπαμε στην αρχή, το νερό του Αχελώου σήμερα εκτρέπεται σε μια σήραγγα που έχει σκαφτεί στην πλαγιά του βουνού δίπλα στο φράγμα, και παρακάτω επιστρέφει στην κοίτη του ποταμού. Η σήραγγα αυτή, όπως αντιλαμβάνεστε, κατασκευάστηκε για να μπορέσει να χτιστεί το φράγμα χωρίς να πλημμυρίζει η τεχνητή λεκάνη που αυτό δημιουργεί, και κατασκευάστηκε με προδιαγραφές που θα της εξασφάλιζαν ένα χρόνο ζωής αντίστοιχο με το χρόνο που θα χρειαζόταν η κατασκευή του φράγματος καθ’ αυτού. Αυτός ο χρόνος ζωής ήταν τα πέντε χρόνια. Εδώ υπάρχει το πρόβλημα: Έχουν περάσει 16 χρόνια από τότε που ολοκληρώθηκε η κατασκευή του φράγματος.
"Υπάρχει λοιπόν ο κίνδυνος, σε έκτακτα καιρικά φαινόμενα να μαζευτούν φερτά υλικά να φρακάρει η σήραγγα και να γίνει μια φυσική έμφραξη της λίμνης", μας είπε ο κύριος Αργυράκης. "Έχουμε επισημάνει το συγκεκριμένο πρόβλημα επί σειρά ετών με επιστολές μας σε όλους τους υπουργούς".
"Αν συμβεί βίαιη έμφραξη στον Άνω Αχελώο, η Μεσοχώρα θα κατακλυστεί βίαια και απροειδοποίητα" μας είπε ο κ. Τάσος Μπαρμπούτης, μέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Θεσσαλικών Μελετών. "Θα κινδυνεύσει το χωριό. Πρέπει οπωσδήποτε να λυθεί το θέμα. Δεν μπορείς να αφήνεις ένα φράγμα 15 χρόνια πάνω στα βουνά και να λες "εντάξει δεν συμβαίνει τίποτα". Αν συμβεί κάτι, δεν μπορεί να πει κανείς πως δεν το ήξερε".
Αυτοί που αντιδρούν
"Δεν θέλω να γίνει το φράγμα", λέει ο κύριος Θανάσης Τσιάντας. "Εδώ γεννήθηκα και εδώ θέλω να πεθάνω. Η Μεσοχώρα ήταν κεφαλοχώρι και την ερήμωσαν με το που ανακοίνωσαν το έργο. Κάποτε εδώ υπήρχαν σχολεία, δημόσιες υπηρεσίες, ζωή. Τώρα υπάρχουμε μόνο λίγοι κάτοικοι". Ο κύριος Θανάσης ζει μαζί με τη γυναίκα του, την κυρία Ελένη, στο χωριό από τότε που οι δυο τους ήταν παιδιά. Σήμερα ο κύριος Θανάσης είναι 84 ετών, η κυρία Ελένη 86.
Η Μεσοχώρα είναι ένα από αυτά τα ξεχασμένα χωριά της ορεινής ελληνικής επαρχίας που γνώρισαν την ακμή τους πριν από πολλές δεκαετίες και σήμερα διατηρούν ελάχιστους μόνιμους κατοίκους. Βρίσκεται μία ώρα μακριά από τα Τρίκαλα, με πρόσβαση δύσκολη και δρόμο γεμάτο στροφές, όπου συχνά συμβαίνουν κατολισθήσεις. Δεν μπορεί κανείς να ξέρει αν η ερήμωσή του οφείλεται μόνο στην κατασκευή του φράγματος, καθώς πολλά παρόμοια χωριά έχουν εγκαταλειφθεί ολοσχερώς στην περιοχή, αλλά σίγουρα δεν είναι ένα συνηθισμένο μέρος. Πρόκειται για ένα χωριό του Σρέντιγκερ: εδώ και είκοσι χρόνια υπάρχει και δεν υπάρχει. Σύμφωνα με το σχέδιο, ένα μεγάλο μέρος του χωριού πρόκειται να κατακλυστεί από τα νερά όταν λειτουργήσει το φράγμα, ενώ η ευστάθεια του υπόλοιπου οικισμού που θα βρίσκεται, πλέον, κοντά στην όχθη θα είναι επισφαλής (αν και ειδικοί διαφωνούν περί αυτού, όπως θα δούμε παρακάτω). Καθώς, όμως, κανείς δεν γνωρίζει πότε θα λειτουργήσει το φράγμα, λίγοι κάτοικοι εξακολουθούν να ζουν εκεί, χωρίς ωστόσο κανείς τους να μπορεί να σχεδιάσει ένα μέλλον σε ένα μέρος που κάποτε ενδέχεται να το καταπιεί μια λίμνη.
"Η Μεσοχώρα ειναι ιστορικό χωριό", μας είπε η κυρία Νίκη Οικονόμου, Πρόεδρος του «Συλλόγου Κατακλυζομένων Μεσοχώρας», που ζει αρκετούς μήνες του χρόνου στο χωριό, και το υπόλοιπο διάστημα στη Λάρισα. "Το '43 κάηκε από τους Γερμανούς. Με πολλές θυσίες ο κόσμος ξαναέφτιαξε τα σπίτια του εδώ, για να μη φύγει από τον τόπο που γεννήθηκε. Το φράγμα θα αφανίσει το χωριό. Δεν ενδιαφερόμαστε που θα παίρνουμε χρήματα. Έχω μεγάλη περιουσία εδώ. Δεν δέχθηκα ποτέ να την ανταλλάξω με χρήματα. Θέλω να μη χαθεί το χωριό. Είμαι πολύ δεμένη με τον τόπο".
"Το μόνο που νοιάζει τον Δήμαρχο είναι να πάρουν τις αποζημιώσεις από τα δημοτικά τμήματα του χωριού που κατακλύζονται", πρόσθεσε ο αντιπρόεδρος του Συλλόγου, Παναγιώτης Κοτρώνης.
"Το φράγμα είναι τόσο ψηλό λόγω της εκτροπής", υποστήριξε ο Νίκος Τσιάντας, που και αυτός περνά μια περίοδο του χρόνου στο χωριό, και τον υπόλοιπο χρόνο στα Τρίκαλα. "Αφού πλέον δεν υπάρχει εκτροπή, ας κατεβάσουν το ύψος του για να σωθεί η Μεσοχώρα. Δεν θέλουν να το κάνουν γιατί θέλουν το νερό να το πουλήσουν. Θέλουν να το δώσουν στα συμφέροντα. Εμείς δεν το θέλουμε το έργο. Ούτε το 90% των Μεσοχωρητών το θέλει".
.jpg)
H Κυρία Ελένη Τσιάντα
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε πάντως πως, παρ’ όλο που ο Σύλλογος Κατακλυζομένων και μεμονωμένοι κάτοικοι δηλώνουν κάθετα αντίθετοι στη λειτουργία του φράγματος, άλλοι διαφωνούν. Το 2009 το κράτος έκανε μια απόπειρα να ρυθμίσει το θέμα της μετεγκατάστασης των πολιτών που ζουν στη Μεσοχώρα οι περιουσίες των οποίων θα κατακλυστούν, με το νόμο 3734/2009 (PDF), ο οποίος προέβλεπε τη διαδικασία μετεγκατάστασης σε οικισμό που θα έχτιζε η ΔΕΗ, καθώς και αποζημιώσεις για τους κατοίκους που επέλεγαν να φύγουν. Οι τιμές της αποζημίωσης ήταν πολύ υψηλότερες από αυτές που προβλέπει η νομοθεσία (1.500 ευρώ ανά τετραγωνικό για τις κατοικίες, για παράδειγμα, "ανεξάρτητα από την παλαιότητα ή την κατάστασή τους"), ενώ προβλεπόταν και ένα εφάπαξ "επίδομα κοινωνικής αποκατάστασης" 20.000 ευρώ. Οι κάτοικοι του Αρματολικού, ενός χωριού που βρίσκεται από την απέναντι όχθη του Αχελώου και επίσης θα κατακλυστεί εν μέρει από τη λίμνη, εκμεταλλεύτηκαν τις διατάξεις του προγενέστερου νόμου Ν.3066/2002 (PDF) και αποζημιώθηκαν για την απαλλοτρίωση των ιδιοκτησιών τους. Το 2009 στη Μεσοχώρα 456 κάτοικοι (ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, πολίτες με ιδιοκτησίες στο χωριό) υπέγραψαν τα προσύμφωνα παρουσία συμβολαιογράφου, όπως προέβλεπε ο νόμος για να διεκδικήσουν τις αποζημιώσεις. Κάποιοι ιδιοκτήτες οικοπέδων και αγροτεμαχίων στην περιοχή, μάλιστα, έχτισαν και πρόχειρες κατασκευές στα οικόπεδά τους για να διεκδικήσουν μεγαλύτερα ποσά.
"Πώς είναι δυνατόν η πλειονότητα των πολιτών να είναι κατά του έργου, όταν 456 κάτοικοι υπέγραψαν προσύμφωνα παραχώρησης στη ΔΕΗ"; αναρωτιέται ο σημερινός δήμαρχος Πύλης (ο Καλλικρατικός δήμος στον οποίο ανήκει η Μεσοχώρα) κ. Κώστας Μαράβας, ο οποίος είναι από τους υποστηρικτές της λειτουργίας του φράγματος.
"Μερικοι ισχυρίζονται οτι οι κάτοικοι που θέλουν τα χρήματα είναι περισσότεροι από εμάς που δεν το θέλουμε", μας είπε η κυρία Οικονόμου από το Σύλλογο Κατακλυζομένων. "Αυτοί δεν είναι μόνιμοι κάτοικοι. Είναι κληρονόμοι και είναι φυσικό να θέλουν τα λεφτά τους. Δεν μπορεί όμως να συγκριθεί αυτός ο αριθμός, όσο μεγάλος και αν είναι, με εμάς που ζούμε εδώ και θέλουμε να μείνουμε στο χωριό μας".
"Μετά την ψήφιση του νόμου 3734/2009 πάνω από το 90% των κάτοικων είχε υπογράψει για παραχώρηση της περιουσίας του στη ΔΕΗ προκείμενου να προχωρήσουν οι απαλλοτριώσεις", μας είπε ο κ. Μπαρμπούτης της Εταιρείας Θεσσαλικών Μελετών. "Οι προθέσεις των κατοίκων είχαν αποτυπωθεί εγγράφως. Ωστόσο αυτός ο νόμος κατέπεσε λόγω της προσφυγής στο ΣτΕ".
Πράγματι, μετά από τη νέα προσφυγή οικολογικών οργανώσεων και κατοίκων κατά της εκτροπής του Αχελώου (μέρος της οποίας ήταν ακόμα το φράγμα της Μεσοχώρας), το Συμβούλιο της Επικρατείας το 2014 απέρριψε εκ νέου το έργο (ήταν η 6η φορά) και ο νόμος 3734/2009 κατέπεσε. Αυτό σημαίνει ότι οι κάτοικοι της Μεσοχώρας έχασαν την ευκαιρία των πολύ υψηλών αποζημιώσεων, ίσως δια παντός.
Οι ντόπιοι, βεβαίως, δεν είναι οι μόνοι που αντιτίθενται στο έργο. Η WWF, για παράδειγμα, συμμετείχε σε όλες τις προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας κατά της εκτροπής του Αχελώου. Η επιχειρηματολογία της οργάνωσης ήταν πλούσια, κατά κανόνα πειστική και τεκμηριωμένη και, φυσικά, επιβεβλημένη από τους στόχους και την καταστατική αποστολή της οργάνωσης. Ωστόσο, και τώρα που το θέμα της εκτροπής θεωρείται λήξαν, η WWF εξακολουθεί να αντιμετωπίζει το φράγμα της Μεσοχώρας ως έργο εκτροπής. "Το υπουργείο Περιβάλλοντος δεν έχει σταματήσει την εκτροπή", μας είπε η κ. Θεοδότα Νάντσου, επικεφαλής Περιβαλλοντικής Πολιτικής στη WWF. "Άρα η Μεσοχώρα είναι έργο εκτροπής. Μέχρι να ξεκαθαρίσει τόσο το Υπουργείο Περιβάλλοντος όσο και το Υπουργείο Υποδομών αν σταματάει επίσημα η εκτροπή, ό,τι και να πουν, η Μεσοχώρα είναι έργο εκτροπής και μάλιστα έργο κεφαλής. Όταν σταματήσει ολοκληρωτικά η Συκιά (σ.σ. το άλλο, μισοτελειωμένο φράγμα του Αχελώου), τότε θα συζητήσουμε τι θα γίνει με τη Μεσοχώρα".
Βεβαίως, η WWF έχει και αμιγώς περιβαλλοντικές αντιρρήσεις για τη λειτουργία του φράγματος. "Το κομμάτι όπου βρίσκεται το φράγμα, ο λεγόμενος Άνω Αχελώος, είναι ένα από τα τελευταία άγρια ποτάμια οικοσυστήματα της Ελλάδας και, όπως προκύπτει και από μελέτη του ΥΠΕΧΩΔΕ το 1998, είναι ο τελευταίος φυσικός βιότοπος αναπαραγωγής της άγριας πέστροφας στην Ελλάδα", μας είπε η κ. Νάντσου. "Εάν το φράγμα λειτουργήσει η πέστροφα απλά θα εξαφανιστεί. Το κομμάτι του Άνω Αχελώου είναι ένα από τα ομορφότερα οικοσυστήματα και ποτάμια της Ελλάδας και πάρα πολύ σημαντικό οικολογικά".
Και υπάρχει και κάποιος άλλος που αντιδρά. Ο κ. Γιώργος Χονδρός είναι διευθυντής της περιβαλλοντικής οργάνωσης “Αχελώoυ Ρους” και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ. Έχοντας καταγωγή από τη Μεσοχώρα -ζει στο Βερολίνο- διεξάγει έναν μεγάλο και πολυετή αγώνα κατά της εκτροπής του Αχελώου και, πλέον, κατά και της μεμονωμένης λειτουργίας του φράγματος, αναπτύσσοντας μια ακτιβιστική δραστηριότητα που έχει προκαλέσει ουσιαστικά εμπόδια και συγκεκριμένες καθυστερήσεις στη λειτουργία του. Αυτό το ομολογουμένως αξιοθαύμαστο αποτέλεσμα το έχει κατορθώσει αναδεικνύοντας τις αστοχίες και τους λανθασμένους χειρισμούς της ΔΕΗ, και τα τελευταία χρόνια εκμεταλλευόμενος και τις επαφές και τις φιλικές του σχέσεις στην κυβέρνηση.
"Η νέα μελέτη στατικότητας, με σαφήνεια υποστηρίζει πως το τμήμα του χωριού της Μεσοχώρας που δεν κατακλύζεται από τα νερά μπορεί να μείνει στη θέση του", μας είπε. "Η σημερινή Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων λέει πως πρέπει να απαλλοτριωθεί όλο το χωριό. Ταυτόχρονα όμως, το Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης προβλέπει πως σε ήδη υπάρχουσες τοποθεσίες και οικίες που θα απαλλοτριωθούν, μπορούν να υπάρξουν τουριστικά καταλύματα. Άρα, με λίγα λόγια, θεωρείται πως εγώ δεν μπορώ να μείνω εκεί ως κάτοικος για λόγους ασφαλείας, αλλά μπορώ να μείνω ως τουρίστας και να είμαι ασφαλής. Δεν ειναι παράλογο; Για εμάς είναι ξεκάθαρο: Η ΔΕΗ ήθελε να πάρει ολόκληρο το χωριό και να το δώσει σε επιχειρήσεις και κεφάλαια που θα έρθουν να επενδύσουν στην περιοχή".
Παράλληλα, και ο κύριος Χονδρός θεωρεί ότι το έργο εξακολουθεί να είναι μέρος της εκτροπής του Αχελώου. "Όσο και αν κάποιοι επιχειρούν να μας πείσουν πως δεν είναι έτσι, απλά λένε ψέματα», υποστήριξε. "Σε οποιοδήποτε επίσημο έγγραφο κι αν ανατρέξει κανείς, θα διαπιστώσει πως η Μεσοχωρα είναι βασικό έργο εκτροπής. Και επειδή γίνεται μια λαθροχειρία και λέγεται πως η εκτροπή γίνεται από το φράγμα της Συκιάς, πρέπει να επισημάνουμε πως για να μαζευτεί η απαιτούμενη ποσότητα νερού για την εκτροπή, πρέπει να συνδράμει και ο ταμιευτήρας της Μεσοχώρας".
Αξίζει εδώ να τονίσουμε πάντως πως, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, από το 2014 το φράγμα της Μεσοχώρας έχει απενταχθεί από το έργο της εκτροπής του Αχελώου, και θεωρείται ανεξάρτητο. "Στο Σχέδιο Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής των ποταμών της Δυστικής Στερεάς που εκπονήσαμε το 2014, αναφέρεται πως η εκτροπή του Αχελώου -εάν και εφόσον γινόταν ποτέ- θα μετέφερε μόνο 250 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού στη Θεσσαλία" μας είπε ο καθηγητής του ΕΚΠΑ Κώστας Τριάντης, που ήταν Ειδικός Γραμματέας Υδάτων το 2014. "Με βάση αυτό το μέγεθος, η εκτροπή μπορεί να γίνει και χωρίς τη συμβολή του νερού του ταμιευτήρα της Μεσοχώρας, άρα το έργο είναι πλέον αυτόνομο και απεμπλέκεται από την εκτροπή. Είναι καθαρά υδροηλεκτρικό". Αυτό το Σχέδιο Διαχείρισης επικαλείται και η απόφαση του ΣτΕ του 2014, που απορρίπτει το έργο της εκτροπής, αλλά αναφέρει πως το φράγμα της Μεσοχώρας "δεν εξυπηρετεί πλέον τέτοιες ανάγκες".
"Θα μου επιτρέψετε να θεωρήσω τους ισχυρισμούς περί εκτροπής "αστείους"", μας είπε και ο πρώην Γενικός Γραμματέας Ενέργειας στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής κ. Κωνσταντίνος Μαθιουδάκης. "Είναι ένα έργο που θα μπορούσε να υπάρχει κάλλιστα μόνο του, ανεξαρτήτως τι γίνεται κατάντη, στη συνέχεια. Δεν επηρεάζει, ούτε έχει να κάνει με την εκτροπή, ούτε ρυθμίζει κάποια ποσότητα που να πηγαίνει προς την εκτροπή. Θεωρώ λάθος ότι το φράγμα συνδέθηκε με την εκτροπή, θεωρώ πως έγινε για λόγους αποτελεσματικότητας, δηλαδή τότε θεωρήθηκε πως "ας προχωρήσουν όλα μαζί για να προχωρήσουν γρήγορα".
Αλλά τέλος πάντων, το ερώτημα που προκύπτει, είναι το τι προτείνουν ως λύση όσοι αντιδρούν στη λειτουργία του φράγματος το οποίο είναι σχεδόν έτοιμο.
"Η κατασκευή του φράγματος είναι παράνομη", μας είπε η κ. Νάντσου της WWF. "Το φράγμα χτίστηκε ενάντια σε όλες τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας. Νομικά, το φράγμα πρέπει να φύγει από εκεί".
"Μια ομάδα 3 ατόμων είχαμε πάει στον πρόεδρο του ΣτΕ", μας είπε η κυρία Οικονόμου του Συλλόγου Κατακλυζομένων. "Μας ρώτησε “αν δεν γίνει το έργο, τι να κάνουμε με το φράγμα". "Πολύ απλά θα κάνουμε ένα τούνελ στην κοίτη του ποταμού, υπάρχει και ο δρόμος πάνω από το φράγμα και ούτε γάτα ούτε ζημιά. Τώρα το αν ξοδεύτηκαν κάποια λεφτά, δεν πειράζει, το κράτος έκανε λάθος. Τι φταίει η Μεσοχώρα;"
Ο κύριος Τσιάντας είναι πιο απόλυτος. "Διακαής πόθος των Μεσοχωρητών είναι να φύγει το φράγμα», μας είπε. «Θα παλεύουμε μέχρι να το γκρεμίσουμε".
Πώς ανοίγεις ένα φράγμα;
Ως εδώ υποθέτουμε πως έχει γίνει αντιληπτό το ότι η υπόθεση του φράγματος της Μεσοχώρας δεν είναι μια απλή υπόθεση με καλούς και κακούς. Η ΔΕΗ κατασκεύασε το φράγμα στο πλαίσιο ενός έργου καταδικασμένου. Δαπάνησε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ (τα οποία, βεβαίως, πλήρωσαν οι συνδρομητές της ΔΕΗ, όλοι μας, στους μηνιαίους τους λογαριασμούς) χτίζοντας τσιμεντένια τείχη και σκάβοντας τρύπες στα βουνά της Πίνδου χωρίς ποτέ να έχει σχέδιο -ή, έστω, ένα σχέδιο επαρκές για να περάσει από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Οι -στις περισσότερες περιπτώσεις δίκαιες- ενστάσεις κατοίκων και περιβαλλοντικών οργανώσεων αποκάλυπταν τα τελευταία τριάντα χρόνια επανειλημμένα αυτές τις αστοχίες. Το στοίχημα εδώ είναι ένα μέρος αυτής της κακοσχεδιασμένης επένδυσης, αυτό που καλώς ή κακώς έχει κατασκευαστεί και είναι σχεδόν έτοιμο, να αρχίσει να αποδίδει προς το δημόσιο συμφέρον.
Χωρίς να μπούμε σε πολλές τεχνικές λεπτομέρειες, εδώ θα αναφέρουμε τα βασικά βήματα που έχουν γίνει για να λειτουργήσει το φράγμα της Μεσοχώρας αυτόνομα, ως υδροηλεκτρικό έργο, και αυτά που απομένουν να γίνουν τώρα.
Το 2014, μετά την απόφαση του ΣτΕ που ανάφερε ότι το φράγμα της Μεσοχώρας απεντάσσεται από το έργο της εκτροπής σύμφωνα με το Σχέδιο Διαχείρισης Λεκανών Απορροής, παραγγέλθηκε από τη ΔΕΗ μια Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ -προφέρεται όπως φαντάζεστε) ειδικά για το φράγμα της Μεσοχώρας και το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο της Γλύστρας. Τέτοιες μελέτες είναι απαραίτητες για δημόσια έργα (και όχι μόνο). Περιγράφουν αναλυτικά το έργο και τυχόν συνοδευτικές ενέργειες, και καθορίζουν με ακρίβεια τις επιπτώσεις του στην τοποθεσία κατασκευής. Την ίδια περίοδο, η Περιφέρεια Θεσσαλίας (στην οποία ανήκει η περιοχή του φράγματος) ζήτησε την αναθεώρηση της έκθεσης για τη στατικότητα του χωριού της Μεσοχώρας από το Ινστιτούτο Γεωλογικών Μελετών, η οποία είχε κατατεθεί το 2011. Το ΙΓΜΕ κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα: Έπρεπε να απαλλοτριωθεί όλο το χωριό για λόγους ασφαλείας. Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που κατατέθηκε τελικά το Νοέμβριο του 2014 έλαβε υπ’ όψιν την έκθεση του ΙΓΜΕ. Στη συνέχεια, μέσα στο 2015 η ΜΠΕ πήρε θετικές γνωμοδοτήσεις από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, που είναι πολυάριθμοι: Η Περιφέρεια Θεσσαλίας, η Δ/νση Υδάτων Δυτικής Ελλάδος, η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Πελοποννήσου, Δυτικής Ελλάδος και Ιονίου και ο Δήμος Πύλης. Από εδώ, το επόμενο στάδιο είναι η σύνταξη της Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ), την οποία υπογράφει ο αρμόδιος υπουργός για να ξεκινήσουν τα έργα της ΔΕΗ για τη λειτουργία του φράγματος. Σε αυτό το στάδιο βρισκόμαστε από τα τέλη του 2015. Στην τελευταία υπογραφή.
Μόλις ο αρμόδιος υπουργός υπογράψει την ΑΕΠΟ, η ΔΕΗ θα μπορέσει να ξεκινήσει άμεσα τα τελευταία έργα που απομένουν για την εκκίνηση της λειτουργίας του φράγματος, ενώ παράλληλα θα ξεκινήσουν και οι διαδικασίες αποζημίωσης και μετεγκατάστασης των κατοίκων της Μεσοχώρας. Το αμέσως επόμενο καλοκαίρι θα γεμίσει η λεκάνη της νέας λίμνης και στη συνέχεια για αρκετούς μήνες θα γίνουν οι απαραίτητες δοκιμές “εν υγρώ” προκειμένου να ελεγχθεί η αξιοπιστία του εξοπλισμού του υδροηλεκτρικού εργοστασίου. Εφόσον όλα λειτουργήσουν σωστά, το φράγμα και το εργοστάσιο θα είναι έτοιμα να συνδεθούν στο δίκτυο της ΔΕΗ.
Στις αρχές του 2016, μετά από έξι μήνες προσπαθειών, οι εκπρόσωποι του δήμου Πύλης, της Περιφέρειας Θεσσαλίας, της ΔΕΗ και άλλοι ενδιαφερόμενοι συναντήθηκαν με τον αρμόδιο υπουργό Πάνο Σκουρλέτη. Ο υπουργός αναγνώρισε ότι το φράγμα της Μεσοχώρας πρέπει να λειτουργήσει και δεσμεύτηκε ότι θα προχωρήσει αυτός στην υπογραφή της ΑΕΠΟ. Αντί να υπογράψει, όμως, έκανε κάτι άλλο: παρήγγειλε μια νέα μελέτη στατικότητας που θα διερευνούσε τη δυνατότητα να σωθούν περίπου 65 σπίτια της Μεσοχώρας και μετά τη λειτουργία του φράγματος από τον Καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Αιμίλιο Κωμοδρόμο. Αυτό ήταν ένα σενάριο που είχε συζητήσει η ΔΕΗ σχεδόν 10 χρόνια νωρίτερα, είχε όμως απορριφθεί τότε από τους κατοίκους αλλά και από την εταιρεία για λόγους ασφαλείας. Τι μεσολάβησε; Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε. Ωστόσο, ίσως έχει αξία να σημειώσουμε πως στο περιβάλλον του Πάνου Σκουρλέτη εκείνη την περίοδο βρισκόταν ο κ. Γιώργος Χονδρός.
Πού βρισκόμαστε σήμερα
Την 1η Φεβρουαρίου του 2017, ακριβώς ένα χρόνο από το αντίστοιχο ραντεβού με τον Πάνο Σκουρλέτη, οι ενδιαφερόμενοι φορείς συνάντησαν το νέο αρμόδιο για την υπογραφή της ΑΕΠΟ στέλεχος της κυβέρνησης, τον αναπληρωτή Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σωκράτη Φάμελλο. Και ο κ. Φάμελλος τους διαβεβαίωσε με τη σειρά του ότι η λειτουργία του φράγματος είναι στις προθέσεις του, και πως είναι πρόθυμος να υπογράψει την ΑΕΠΟ. Οι αρμόδιοι βγήκαν από αυτό το ραντεβού πολύ πιο αισιόδοξοι. ("Mε τον κ. Σκουρλέτη κάναμε 6 μήνες να βρεθούμε. Με τον κ. Φάμελλο, τουλάχιστον, ο χρόνος αυτός περιορίστηκε στους 3 μήνες", μας είπε ένας εκ των συμμετεχόντων).
ρεπορτάζ: Γιάννης Καραμαγκάλης
φωτογραφίες & βίντεο: Αλεξία Τσαγκάρη
.gif)
