Του Νικόλαου Χριστόπουλου*

Στη σημερινή εποχή, ακόμη και στα μικρά πλαίσια αγοράς της Ελλάδας, φαίνεται ολοένα εντονότερη η τάση της εταιρικής ευθύνης απέναντι στο περιβάλλον. Πλέον, τα προϊόντα που παράγονται εντός συνόρων απευθύνονται σε μια κοινωνία ευαισθητοποιημένη και ενημερωμένη σε περιβαλλοντικά θέματα για αυτό και η κάθε μονάδα παραγωγής τείνει να παράγει τα προϊόντα της με σεβασμό στο περιβάλλον και κατ’ επέκταση στον άνθρωπο.

Σε έναν κόσμο παγκοσμιοποιημένο η ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος κρίνεται πιο σημαντική από ποτέ. Ειδικά τα τελευταία χρόνια η επιστημονική έρευνα έχει εστιάσει στην εφαρμογή μεθόδων που στοχεύουν στην αειφόρο ανάπτυξη, δηλαδή στην οικονομική ανάπτυξη που σχεδιάζεται και υλοποιείται εστιάζοντας παράλληλα στη μείωση πάσης φύσεως ρυπαντών.

Εικόνα 1: Εγκατάσταση επεξεργασίας αποβλήτων τυροκομείου

Από αυτές τις νέες τεχνολογικές μεθόδους δε θα μπορούσε να λείπει η επεξεργασία των αποβλήτων βιομηχανικών μονάδων, από τις πιο μικρές μέχρι τις πιο μεγάλες, τόσο σε διεθνές όσο και σε τοπικό επίπεδο. Αυτό, ενώ σημαίνει ότι τα όρια διάθεσης των αποβλήτων συνεχώς μειώνονται και οι κυρώσεις μη τήρησης αυτών γίνονται ολοένα και πιο αυστηρές, δε θα έπρεπε να είναι κάτι που να δυσανασχετεί και να τρομάζει τους επιχειρηματίες. Αντιθέτως, ίσως θα έπρεπε να γίνει κοινώς αντιληπτό ότι τα απόβλητα μιας μονάδας είναι και αυτά κομμάτι της παραγωγικής διαδικασίας και επομένως θα πρέπει να αντιμετωπίζονται και να επεξεργάζονται ανάλογα.

Ειδικότερα, γνωρίζοντας τα πλαίσια στα οποία κινείται η τοπική οικονομία και αναγνωρίζοντας την προσπάθεια των παραγωγών για τη συνέχιση των παραδοσιακών μεθόδων παραγωγής από τις οποίες παρασκευάζονται ποιοτικά προϊόντα, φαίνεται ακόμα πιο επιτακτική η ανάγκη των μονάδων τους να είναι σύννομες με τους περιβαλλοντικούς κανονισμούς. Με αυτό τον τρόπο, θα είναι πιο εύκολη η είσοδος τους σε πιο μεγάλες αγορές (ας μην ξεχνάμε τους ακόμα πιο αυστηρούς κανονισμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα επεξεργασίας και απόθεσης αποβλήτων) ενώ αλλάζει και την ψυχολογία του καθώς προσφέρει στον καταναλωτή το καλύτερο δυνατό προϊόν προστατεύοντας παράλληλα το περιβάλλον στο οποίο ζούμε και κινούμαστε όλοι. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι παρανομώντας ένας παραγωγός, σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, οδηγείται αυτόματα σε έναν φαύλο κύκλο που οι συνέπειες του (ακόμη και οι οικονομικές) θα είναι πολύ μεγαλύτερες από το να εγκαταστήσει και να λειτουργήσει μια μονάδα επεξεργασίας αποβλήτων.

Πιο συγκεκριμένα, για την επεξεργασία των υγρών αποβλήτων έχουν αναπτυχθεί νέα υλικά, μέθοδοι και τεχνικές που δεν περιορίζουν την κάθε μονάδα παραγωγής στο συμβατικό βιολογικό καθαρισμό. Πλέον, υπάρχει η δυνατότητα βελτιστοποίησης των επεξεργασμένων εκροών με τη χρήση σύγχρονου μηχανολογικού εξοπλισμού τελευταίας γενιάς όπως compact συστήματα ενεργού ιλύος, πολυμερή και βελτιστοποιημένα χημικά και αύξηση της βιομάζας με μικροοργανισμούς. Όλα τα παραπάνω έχουν σαν αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους αλλά και του χώρου του οποίου απαιτείται για την επεξεργασία κάθε είδους αποβλήτων.

Αρχικά, οι compact μονάδες βιολογικού καθαρισμού αφορούν ένα σύστημα ενεργού ιλύος το οποίο διαθέτει δεξαμενή αερισμού και καθίζησης κατασκευασμένες από INOX μειώνοντας έτσι το κόστος κατασκευής, λειτουργίας και φυσικά του απαιτούμενου χώρου. Αν συνυπολογίσει κανείς και τη χρήση βιοφορέων ο χώρος που οφείλει να διαθέτει μια μονάδα μειώνεται ακόμα περισσότερο. Οι βιοφορείς είναι επί της ουσίας πληρωτικά υλικά αιωρούμενης βιολογικής κλίνης με μεγάλες ειδικές επιφάνειες που ενισχύουν την ανάπτυξη του βιοφίλμ. Τα πληρωτικά αυτά υλικά χρησιμοποιούνται σε αντιδραστήρες εμβαπτιζόμενης αιωρούμενης βιολογικής κλίνης σε αστικά και βιομηχανικά απόβλητα ενώ διαθέτουν μεγάλες ειδικές επιφάνειες κατάλληλες για την ανάπτυξη του βιοφίλμ και χαρακτηρίζονται από μεγάλη μηχανική σταθερότητα.

Επιπλέον, μια μονάδα επεξεργασίας αποβλήτων μπορεί να βελτιστοποιηθεί ακόμα περισσότερο με τη χρήση χημικών νέας γενιάς. Τα χημικά που χρησιμοποιούνται για τη μείωση του φορτίου των βιομηχανικών εγκαταστάσεων (κροκιδωτικά, πολυηλεκτρολύτες κ.ά.) παρασκευάζονται και εφαρμόζονται χωρίς τις «παράπλευρες» περιβαλλοντικές συνέπειες ενώ είναι απόλυτα ασφαλή κατά τη χρήση τους. Το γεγονός αυτό είναι τόσο σημαντικό όσο και ο ρόλος της κροκίδωσης και συσσωμάτωσης στη χημική επεξεργασία των αποβλήτων. Στο πλαίσιο ανάπτυξης ασφαλέστερων χημικών και ουσιών κινείται και η ανάπτυξη παρασκευής μικροοργανισμών και απολυμαντικών για την αύξηση της βιομάζας και την τελική απολύμανση των αποβλήτων, αντίστοιχα.

Ακόμη ένας παράγοντας που συνεισφέρει στην εύκολη εγκατάσταση και λειτουργία βιολογικών καθαρισμών είναι η αυτοματοποίηση τους. Τι σημαίνει όμως πρακτικά αυτό; Το κάθε σύστημα βιολογικής επεξεργασίας είναι ένα δυναμικό σύστημα με πολλές παραμέτρους που πρέπει να ληφθούν υπόψη για να δουλέψει σωστά. Για αυτό το λόγο γίνεται η χρήση αυτοματισμών και συστημάτων απομακρυσμένου ελέγχου και συλλογής δεδομένων που όχι μόνο εξασφαλίζουν ακρίβεια σε κάθε διεργασία αλλά ελαχιστοποιούν και τον αριθμό ανθρώπινο δυναμικού για την εκάστοτε λειτουργία ενώ ο εκάστοτε επιχειρηματίας έχει πλήρη πρόσβαση σε αυτά με μια απλή σύνδεση στο διαδίκτυο. Αν αναλογιστούμε μάλιστα και την εύκολη και οικονομική χρήση φορητών οργάνων μέτρησης ποιοτικών και ποσοτικών παραμέτρων ενός συστήματος ενεργού ιλύος, η δυσκολία παρακολούθησης του συστήματος μειώνεται στο ελάχιστο όπως και οι ενεργειακές του απαιτήσεις.

Αναφερόμενοι σε ενεργειακές απαιτήσεις, κρίνεται σκόπιμο να τονιστεί η προοπτική που δίνει η βιολογική επεξεργασία. Πιο συγκεκριμένα, έχουν ήδη κατασκευαστεί, και λειτουργούν στην περιοχή της Θεσσαλίας, μονάδες παραγωγής βιοαερίου παρέχοντας ενεργειακή αυτονομία στην εγκατάσταση που εκμεταλλεύεται τη βιομάζα του. Επιγραμματικά, για την παραγωγή βιοαερίου, η υγρή ή η στερεά βιομάζα μετά την ομογενοποίηση της μεταφέρεται σε χωνευτήρες. Όλη η διαδικασία ζύμωσης (χώνευσης) εκτελείται από αναερόβιους μικροοργανισμούς, οι οποίοι εγχέονται μέσα στο χωνευτήρα μόνο μία φορά κατά την εκκίνηση λειτουργίας (εκτός από τις περιπτώσεις που η βιομάζα εμπεριέχει ήδη τα κατάλληλα βακτήρια – π.χ. ζωικά απόβλητα). Ο χωνευτήρας είναι ερμητικά σφραγισμένος, διότι πρέπει να διατηρούνται συνθήκες πλήρους έλλειψης οξυγόνου. Ως προϊόντα της αναερόβιας χώνευσης λαμβάνουμε: βιοαέριο και οργανικό/βιολογικό λίπασμα (υγρό και στερεό).

Εικόνα 2: Πανοραμική άποψη δεξαμενής αποθήκευσης βιοαερίου

Παρ ’όλα αυτά, στην Ελλάδα της κρίσης, ακόμα και η κατασκευή ενός ολοκληρωμένου συστήματος επεξεργασίας αποβλήτων φαντάζει βουνό για τον μικρομεσαίο επιχειρηματία. Όμως ακόμα και η απόθεση των αποβλήτων σε βιολογικούς καθαρισμούς τρίτων, ειδικά για βιομηχανικά απόβλητα, θα πρέπει να γίνεται μετά από στοιχειώδη προεπεξεργασία και τηρώντας συγκεκριμένα όρια και πλαίσια. Σε αυτή τη γραμμή κινούνται και οι ΧΥΤΑ ο οποίοι δέχονται την επεξεργασμένη ξηρή λάσπη από μονάδες βιολογικού καθαρισμού εφόσον βρίσκεται εντός ορίων συγκέντρωσης σε βαρέα μέταλλα (σύμφωνα με την ευρωπαϊκή οδηγία 2003/33/ΕΚ) και εφόσον η εγκατάσταση είναι εγγεγραμμένη στο Ηλεκτρονικό Μητρώο Αποβλήτων. Nα σημειωθεί ότι προβλέπεται η μετατροπή του ΧΥΤΑ σε ΧΥΤΥ (Χώρος Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων) ο οποίος θα δέχεται μόνο απόβλητα τα οποία έχουν υποστεί επεξεργασία.

Όλες οι μέθοδοι και τεχνικές που αναφέρθηκαν παραπάνω εφαρμόζονται εδώ και χρόνια και είναι αποτέλεσμα της έρευνας και ανάπτυξης που βρήκε απόλυτη εφαρμογή σε μαζική βιομηχανική παραγωγή. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι δεν υπάρχει χώρος για ακόμη καλύτερη επεξεργασία των αποβλήτων. 

Ας συνυπολογίσουμε όμως και το ζήτημα της ανακύκλωσης και περαιτέρω επεξεργασίας των αποβλήτων. Πλέον τα απόβλητα μιας τυροκομικής μονάδας, μιας μονάδας επεξεργασίας ελιάς ή κρέατος που στηρίζουν σε τόσο μεγάλο βαθμό την τοπική οικονομία, δε θεωρούνται «αποδιοπομπαίος τράγος» για τις επιχειρήσεις. Για παράδειγμα το τυρόγαλο (εκτός του ότι μπορεί να συνεισφέρει στην παραγωγή ενέργειας για μια μονάδα) μπορεί να επεξεργαστεί ακόμα και για την παρασκευή πρωτεϊνούχων κέικ και τροφών (μπάρες) κατάλληλων για αθλητές και όχι μόνο. Επίσης, ο κατσίγαρος (παραπροϊόν από την επεξεργασία της ελιάς) μπορεί να γίνεται η επιφανειακή του διάθεση σε ελαιώνες ανάμεσα σε σειρές δέντρων. Σε αυτή την περίπτωση ουσιαστικά χρησιμοποιείται το έδαφος μαζί με τους μικροοργανισμούς του σαν «φυσικό αντιδραστήρα» για την επεξεργασία του κατσίγαρου. 

Βλέπουμε από τα παραπάνω ότι τα απόβλητα μιας μονάδας μπορούν να αποτελέσουν νευραλγικό κομμάτι στην παραγωγή και, γιατί όχι, στην αύξηση του κέρδους των επιχειρήσεων. Εξάλλου, οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας αποβλήτων είναι ένα δυναμικό και επεκτάσιμο σύστημα. Για αυτό το λόγο θα πρέπει να δημιουργηθεί μια νέα γενιά επιχειρηματιών στους οποίους η πολιτεία οφείλει να δώσει κίνητρα τα οποία θα στοχεύουν τόσο στην προστασία του περιβάλλοντος όσο και στη δημιουργία και ανάπτυξη νέων αγορών και εμπορικών προκλήσεων. Σε μια τόσο παραγωγικά δυνατή, παρ’ όλες τις δυσκολίες της εποχής, περιοχή όπως αυτή της Θεσσαλίας, είναι πραγματικά πολύ σημαντικό οι επιχειρηματίες να σταθούν αρωγοί στην προστασία του περιβάλλοντος σκεπτόμενοι μακροπρόθεσμα για αυτούς, τις επιχειρήσεις τους αλλά και τις επόμενες γενιές. Εξάλλου είμαστε όλοι αλυσίδα του ίδιου κύκλου!

Εικόνα 3: Προστασία του περιβάλλοντος- υποχρέωση του παρόντος για δικαίωμα στο μέλλον

*O Xριστόπουλος Νικόλαος είναι διαχειριστής της εταιρείας WWT (Waste Water Treatment) με έδρα τη Λάρισα. Δραστηριοποιείται από το 1992 στις αντιρρυπαντικές τεχνολογίες με στόχο την προστασία του περιβάλλοντος και κατ’ επέκταση τη βελτίωση ποιότητας ζωής όλων μας.