«Η βιωσιμότητα της ποιοτικής δημοσιογραφίας είναι το ίδιο σημαντική για τη δημοκρατία όσο η διασφάλιση του δικαιώματος ψήφου των πολιτών», λέει μιλώντας στην Καθημερινή ο Αμερικανός καθηγητής και ερευνητής Ρόμπερτ Πικάρντ σε μια εξίσωση που δεν μοιάζει αυτονόητη για την εποχή μας.

Ο επιφανής πανεπιστημιακός και επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Reuters για τη μελέτη της δημοσιογραφίας αναγορεύθηκε πριν από λίγες ημέρες επίτιμος διδάκτορας του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σε μια κίνηση ακαδημαϊκής εξωστρέφειας.

Ο 68χρονος καθηγητής θεωρείται από τους «γκουρού» των media economics έχοντας συγγράψει περισσότερα από 30 βιβλία για την οικονομία και τα επιχειρηματικά μοντέλα των μέσων ενημέρωσης και είναι ιδρυτής του World Media Economics Conference που διοργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη το 2012.

Εδώ και τουλάχιστον 20 χρόνια έχει ξεκινήσει η συζήτηση για την προσαρμογή του επιχειρηματικού μοντέλου των παραδοσιακών ΜΜΕ στις απαιτήσεις της ψηφιακής εποχής, αλλά, όπως μας λέει ο καθηγητής, είμαστε ακόμα μακριά από ένα γενικό πλαίσιο που θα εξασφαλίζει τη βιωσιμότητά τους. «Η διερεύνηση συνεχίζεται επειδή οι περισσότεροι μάνατζερ αναζητούν ένα μοντέλο που θα στηρίζεται είτε στη διαφήμιση ή στις συνδρομές. Δυστυχώς δεν υπάρχει ακόμα ένα μοντέλο που να ξεχωρίζει και οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί πρέπει να χρησιμοποιούν πολλές πηγές εσόδων, όπως εμπορικές δραστηριότητες, δωρεές, χορηγίες για να επιβιώσουν», λέει ο κ. Πικάρντ.

Επισημαίνουμε στον καθηγητή ότι τα πράγματα δεν φαίνονται ενθαρρυντικά ούτε στα μέσα που γεννήθηκαν ή στράφηκαν σχεδόν αποκλειστικά στο Διαδίκτυο. Είναι ενδεικτικές οι περιπτώσεις των BuzzFeed, Vox Media και Vice, που ανακοίνωσαν μειώσεις προσωπικού και προϋπολογισμών στις αρχές του 2019.

Αποδεικνύονται το ίδιο εύθραυστα όπως τα παραδοσιακά μέσα; «Η ψηφιακή αγορά δεν είναι πολύ φιλική για επιχειρήσεις που στηρίζονται στις διαφημίσεις», σημειώνει ο κ. Πικάρντ προσθέτοντας ότι τα 2/3 των διαφημιστικών εσόδων πηγαίνουν σε δύο εταιρείες και στις περισσότερες χώρες περίπου το 90% της διαφημιστικής πίτας κατευθύνεται σε τέσσερις ή πέντε εταιρείες. «Αυτό δυσκολεύει την επιβίωση μικρότερων εταιρειών και τα πράγματα γίνονται δύσκολα για τους ψηφιακούς ενημερωτικούς οργανισμούς και για όσους προσφέρουν δωρεάν το περιεχόμενό τους. Για πολλούς λόγους είναι χειρότερο να είσαι αποκλειστικά ψηφιακό μέσο και να ψάχνεις έσοδα. Το χαμηλό κόστος είναι πλεονέκτημα, αλλά η ποιοτική δημοσιογραφία είναι ακριβή».

Διαφημιστικά έσοδα

Για τον κ. Πικάρντ ένα μέρος των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν σήμερα τα ΜΜΕ ξεκίνησε τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 με τη γιγάντωση των μιντιακών επιχειρήσεων ως αποτέλεσμα των αυξημένων διαφημιστικών εσόδων. «Είναι δύσκολο για τα στελέχη στα μίντια και τους δημοσιογράφους να αποδεχθούν ότι πρέπει να γίνουν πιο ευέλικτες εταιρείες, όπως ήταν για το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα. Το Facebook και η Google δεν είναι πραγματικά το πρόβλημα, αλλά το επιδεινώνουν. Το βασικό είναι ότι ο αριθμός και το είδος των μέσων αυξήθηκαν δραματικά στα τέλη του 20ού αιώνα, το κοινό διασπάστηκε και η διαφήμιση έγινε λιγότερο αποτελεσματική. Το Διαδίκτυο έκανε αυτή την τάση ακόμα χειρότερη», σημειώνει ο κ. Πικάρντ.

Ο ίδιος πιστεύει ότι οι ενημερωτικοί οργανισμοί πρέπει να επικεντρωθούν στην παραγωγή «ποιοτικής δημοσιογραφίας». «Πρέπει να αφήσουν τις ειδήσεις για την ψυχαγωγία, τη μόδα, τα σπορ, όλες τις μη ειδησεογραφικές πληροφορίες σε άλλους και να επικεντρωθούν οι δημοσιογράφοι τους σε θέματα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμού που ανήκουν στον βασικό κορμό της ποιοτικής δημοσιογραφίας».

Για το μεγάλο θέμα των fake news και τη χρήση νέων τεχνολογιών που παράγουν ακόμη και βίντεο με ψευδείς δηλώσεις πολιτικών (τα λεγόμενα deepfake news), όπως έγινε πρόσφατα με τον τέως πρόεδρο των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα, ο Ρόμπερτ Πικάρντ τονίζει με ψυχραιμία ότι η διαστρέβλωση των ειδήσεων και η παραπληροφόρηση είναι ζητήματα που πάντα απασχολούσαν τα μέσα ενημέρωσης.

Υπάρχει όμως και η ευθύνη του χρήστη, όπως λέγεται στη γλώσσα του Διαδικτύου ο σύγχρονος αναγνώστης ή θεατής μιας (ψευδούς) είδησης. «Ισως πάρει περισσότερο χρόνο για τις επιχειρήσεις και τις κυβερνήσεις να τα εντοπίζουν (σ.σ. τα fake news) στα ψηφιακά μέσα. Το πιο σημαντικό είναι να αναπτυχθεί το λεγόμενο media literacy, η εκπαίδευση στα μέσα, των χρηστών του Διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων, ώστε να γίνουν πιο κριτικοί και να τα ανιχνεύουν οι ίδιοι».

Σάκης Ιωαννίδης Καθημερινή