Ο αγροτικός Συνεταιρισμός Ζαγοράς είναι από τους αρχαιότερους συνεταιρισμούς, αφού ιδρύθηκε το 1916 από 199 Ζαγοριανούς. Σήμερα, μετά από 100 χρόνια παρουσίας, τα μήλα Ζαγοράς είναι γνωστά σε όλο τον κόσμο και ο Συνεταιρισμός σχεδιάζει τα επόμενα βήματά του.

Ευλογημένος τόπος το Πήλιο με το βουνό και την θάλασσα σε αρμονική συνύπαρξη αλλά και τη γη να βγάζει ζουμερούς και νόστιμους καρπούς που όμοιούς τους δεν θα βρεις πουθενά. Αυτός άλλωστε φαίνεται πως ήταν και ο λόγος που το 1900, στον Αλμυρό Μαγνησίας, ιδρύεται ο πρώτος γεωργικός Συνεταιρισμός σύγχρονης μορφής, με την επωνυμία «Μετοχικόν Γεωργικόν Ταμείον Αλληλοβοηθείας», προκειμένου να επιτύχουν οι παραγωγοί μέσω ενός συλλογικού οργάνου, καλύτερες τιμές για τα προϊόντα τους.

Όποιος είχε ταξιδέψει ως τότε στα πανέμορφα χωριά του Πηλίου, γνώριζε καλά πως φημίζονται για τα κάστανα  και τα μήλα Ζαγοράς. Δεν είναι άλλωστε τυχαία και η αναφορά του Παπαδιαμάντη στο διήγημά του «Νεκρός Ταξιδιώτης», που μιλά για τα «μήλα, τις πατάτες και τα κάστανα από τη Ζαγορά», κάνοντας άθελά του μια πρώτης τάξεως διαφήμιση στα φημισμένα προϊόντα της περιοχής.

Η Ελλάδα αρχίζει δειλά δειλά να πατάει στα πόδια της και οι πρώτοι Συνεταιρισμοί κάνουν την εμφάνισή τους. Έτσι, το 1914, ψηφίζεται ο πρώτος Νόμος περί Συνεταιρισμών και την αμέσως επόμενη χρονιά, το 1915, ο Νόμος 602/1915, δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Ίδρυση του Συνεταιρισμού Ζαγοράς

Επόμενη κίνηση; Η ίδρυση του Συνεταιρισμού Πωλήσεως Γεωργικών Προϊόντων Ζαγοράς στις 27 Οκτωβρίου 1916, από τους δραστήριους κατοίκους της Ζαγοράς, που κατάλαβαν από νωρίς πως η ισχύς βρίσκεται εν τη ενώσει. Για να ενισχύσουν τη δύναμη του Συνεταιρισμού τους, οι Ζαγοριανοί, συνεργάζονται με γεωπόνους και δημιουργούν φυτώρια δέντρων στο Αγροκήπιον της Ζαγοράς, με καρπούς που ξεκινούν να στέλνουν σε όλα τα γύρω χωριά του Πηλίου.

Η ζήτηση αρχίζει να αυξάνεται αλλά οι παραγωγοί αντιλαμβάνονται πως πέρα από καλό προϊόν χρειάζονται και υποδομές. Έτσι, το 1933, μετά από πιέσεις στους τοπικούς άρχοντες βλέπουν να κατασκευάζεται ο δρόμος Βόλου-Ζαγοράς, που θα δώσει μεγάλη ώθηση στην μεταφορά της παραγωγής τους.

Το μήλο Στάρκιν έρχεται στη Ζαγορά

Οι ανοιχτοί δρόμοι ανοίγουν και τις δουλειές. Το 1935, ο παραγωγός Σαμσαρέλος φέρνει το μήλο στάρκιν από την Καλιφόρνια στην Μιτζέλα και ο Κολιάμπασης, ξεκινά να καλλιεργεί την ποικιλία ρενέδες. Οι ανάγκες της παραγωγής δημιουργούν και ανάγκες για αποθήκευση. Έτσι το 1937, κατασκευάζεται η αποθήκη προϊόντων του Συνεταιρισμού στο Χορευτό Πηλίου ενώ η μεταφορά των προϊόντων γίνεται ακόμη μέσω θαλάσσης.

Και ενώ το ημερολόγιο δείχνει 1938, το Μητρώο μελών του Συνεταιρισμού, μετρά ήδη 222 μέλη, που διακινούν σχεδόν το 50% της παραγωγής της Ζαγοράς.

Όλα μοιάζουν να έχουν μπει σε μια σειρά, αλλά ακολουθεί ο πόλεμος το 1940 και τα πάντα παγώνουν. Οι δραστηριότητες του Συνεταιρισμού σταματούν καθώς προέχει η επιβίωση.

Δυσκολίες και αποχωρήσεις μελών

Το 1942, ο Συνεταιρισμός ξαναξεκινά τη δράση του και ως το 1949, μετρά 358 μέλη, ένας αριθμός ρεκόρ για την ιστορία του.  Όμως, οι καιροί αλλάζουν και οι άνθρωποι της υπαίθρου αρχίζουν και την εγκαταλείπουν σταδιακά για να αναζητήσουν μια καλύτερη τύχη στην Αθήνα. Έτσι, από το 1951, τα μέλη του Συνεταιρισμού αρχίζουν να μειώνονται αισθητά και να πέφτει ο ρυθμός ανάπτυξής του. Το 1955, αρχίζει η σταδιακή εξάπλωση της ποικιλίας στάρκιν ενώ ο Συνεταιρισμός παράγει πλέον φουντούκια, πατάτες, ελιές, σταφύλια, κάστανα και αρκετές ποικιλίες μήλων, όπως είναι οι μανιές, τα σκιούπα, τα γουάϊν, τα μπελφόρ, οι ρενέδες και κυρίως τα φυρίκια που αποκαλούνται «ο βασιλιάς των μήλων», καθώς τα προτιμούν οι περισσότεροι καταναλωτές.

Το 1957, είναι μια άσχημη χρονιά για την παραγωγή πατάτας καθώς καταλήγει στην χωματερή δημιουργώντας μια αποπνικτική μυρωδιά στην περιοχή. Κατόπιν, η καλλιέργειά της εγκαταλείπεται από τον Συνεταιρισμό.  Στον αντίποδα, τα μήλα στάρκιν γίνονται όλο και πιο αποδεκτά από τους καταναλωτές με την ζήτησή τους να κορυφώνεται το 1960. Το 1964, ο Συνεταιρισμός προχωρά στην ανασύστασή του ενώ ιδρύει και το πρώτο του πρατήριο στη νεοσύστατη τότε Λαχαναγορά Ρέντη και αποκτά το πρώτο του φορτηγό Scania.

Όμως, παρά την ανάπτυξή του, ο Συνεταιρισμός φυλλοροεί. Το 1970,  οι αποχωρήσεις μελών είναι περισσότερες από ποτέ, όμως οι εναπομείναντες, δε το βάζουν κάτω. Το 1971, δημιουργείται ο πρώτος πυρήνας των σημερινών Ψυγείων και το 1975, δημιουργείται πρατήριο και στην τότε νεοσύστατη Λαχαναγορά Θεσσαλονίκης.

Η ΕΟΚ και η άνθηση της παραγωγής

Η δεκαετία του ’70 είναι μια ταραγμένη δεκαετία για την χώρα. Το 1976, οι παραγωγοί εξαιτίας των χαμηλών τιμών βλέπουν τα μήλα τους να πετιούνται. Σχηματίζουν μπλόκα στο Καράβωμα και σε μαύρα πανό γράφουν: «Δώστε μας 3,50 δραχμές το κιλό για τα έξοδα κηδείας». Το 1979, ψηφίζεται οδεύτερος νόμος Περί Συνεταιρισμών και γίνεται η πρώτη επέκταση των Ψυγείων ενώ το 1980, διοργανώνεται η «1η Γιορτή Μήλου», με Υφυπουργό Γεωργίας, τον Χρυσόστομο Καραπιπέρη της κυβέρνησης Ράλλη.

Το 1981, η Ελλάδα μπαίνει στην ΕΟΚ και η αγροτική παραγωγή μέσα από τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις ανθεί και πάλι. Μόνο το 1982, γράφτηκαν στον Συνεταιρισμό 221 νέα μέλη.

Η δεκαετία του ’80 φαίνεται πως έχει μπει με τους καλύτερους οιωνούς για την αγροτική παραγωγή που ανεβαίνει από τους 1.000 τόνους στους 5.200 τόνους το 1982. Τα νούμερα αυτά, οδηγούν την ΕΟΚ στο να αναγνωρίσει τον Συνεταιρισμό ως Ομάδα Παραγωγών. Παράλληλα δημιουργείται το πρώτοηλεκτρονικό διαλογητήριο αλλά και ανακηρύσσεται «Συνεταιρισμός πιλότος» από το Υπουργείο Γεωργίας. Όμως, την χρονιά εκείνη, συμβαίνει και ένα δυσάρεστο. Καταστρέφεται από πυρκαγιά μία πτέρυγα των Ψυγείων, που ακόμη και σήμερα, αποκαλείται «το καμμένο».

Ωστόσο, αυτές οι αναποδιές δεν ανακόπτουν την ανοδική πορεία του Συνεταιρισμού. Το 1984, εγκαθίσταται σε καινούργια, ιδιόκτητα γραφεία ενώ γίνεται η δεύτερη επέκταση των Ψυγείων, που εγκαινιάζονται από τον τότε Υπουργό Γεωργίας, Κώστα Σημίτη. Την επόμενη χρονιά, το 1985, ο Συνεταιρισμός, στοχεύει στη λιανική ανοίγοντας το πρώτο σούπερ μάρκετ. Την εποχή εκείνη δημιουργείται και νέο καταστατικό και αλλάζει και η επωνυμία σε «Αγροτικός Συνεταιρισμός Ζαγοράς Πηλίου», με παράλληλη εκπόνηση του εμπορικού σήματος ΖΑΓΟΡΙΝ. Την ίδια χρονιά, ψηφίζεται και ο 3ος νόμος περί συνεταιρισμών.

Βραβεύσεις και ανάπτυξη

Το 1986, ο Συνεταιρισμός λαμβάνει βραβείο από το Υπουργείο Γεωργίας για την επίτευξη εξαγωγικών επιδόσεων αλλά ταυτόχρονα αντιμετωπίζει και τις μεγάλες καταστροφές από την πλημμύρα στις 4 Νοεμβρίου. Οι ζημιές συνεχίζονται και το 1987, όταν καταρρέει ένα μέρος από τον Ψυγείων από τη μεγάλη χιονοθύελλα του Μαρτίου. Όμως, οι πεισματάρηδες Ζαγοριανοί, δεν το βάζουν εύκολα κάτω. Προχωρούν στην τρίτη επέκταση των Ψυγείων, τα οποία και γίνονται τα μεγαλύτερα των Βαλκανίων.

Ο Συνεταιρισμός προχωρά και σε άλλες διαρθρωτικές κινήσεις. Το 1988, παραχωρεί την παλιά αποθήκη στο Χορευτό, η οποία και μετατρέπεται σε ξενοδοχείο. Το 1989, ο Συνεταιρισμός μετρά πια 550 μέλη και ελέγχει το 80% της παραγωγής της Ζαγοράς. Παράλληλα, ξεκινά απευθείας εξαγωγές στην Ολλανδία και στην Πορτογαλία. Το 1992, γίνεται μέλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού EUROFLU και ξεκινά τη διοργάνωση του Φεστιβάλ Μήλου. Την επόμενη χρονιά, το 1993, ψηφίζεται ο 4ος νόμος περί συνεταιρισμών, με τον συνεταιρισμό Ζαγοράς να ελέγχει πλέον σχεδόν το 100% της παραγωγής με εγγραφή ακόμη 100 νέων μελών. Σε μια προσπάθεια επίσης να βάλει τάξη στα οικονομικά του, ρυθμίζει τα χρέη του δανείου του15ετούς διάρκειας και την επόμενη χρονιά, το 1994, μετατρέπει την πτέρυγα των Ψυγείων σε ελεγχόμενη ατμόσφαιρα και συμμετέχει για πρώτη φορά στην έκθεση AGROTICA. Ταυτόχρονα, ξεκινά τις εξαγωγές και στο Ισραήλ.

Το 1995, κάνει δυναμικό άνοιγμα στην αγορά. Συνεργάζεται με τις μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ κάνοντας πλέον αισθητή την παρουσία του σε όλη την Ελλάδα και ξεκινά τις εξαγωγές και στην Κύπρο.

Η πολύτιμη ετικέτα ΖΑΓΟΡΙΝ

Το 1996, κατοχυρώνεται το σήμα Π.Ο.Π. «ΜΗΛΑ ΖΑΓΟΡΑΣ ΠΗΛΙΟΥ» και ξεκινά η επικόλληση ετικέτας ΖΑΓΟΡΙΝ στα προϊόντα που αποκτούν έτσι την αναγνώριση που τους αξίζει. Στην προσπάθεια αυτή συντελεί και η τηλεοπτική διαφήμιση του Συνεταιρισμού. Ακολουθεί η διοργάνωση Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου PROGNOSFRUIT στον Βόλο το 1997 ενώ παράλληλα αναγνωρίζεται ο Συνεταιρισμός ως ομάδα Παραγωγών βάσει του Κανονισμού 2200/96 της Ε.Ε. Ο Συνεταιρισμός προχωρά τα επιχειρησιακά του σχέδια και το 1999, αγοράζει το δεύτερο ηλεκτρονικό διαλογητήριο. Η νέα χιλιετία έρχεται με την ψήφιση του 5ου νόμου «Περί Συνεταιρισμών».

Το 2003, γίνεται το πρώτο αίτημα στο Υπουργείο για αναδιάρθρωση προκειμένου να δημιουργηθεί κλειστό κύκλωμα άρδευσης ενώ το 2005, οι παραγωγοί ξεκινούν τις επαφές με παραγωγούς στο εξωτερικό μετά το πρώτο τους εκπαιδευτικό ταξίδι στη Βόρεια Ιταλία. Ο Συνεταιρισμός γίνεται όλο και πιο συμπαγής και το 2007, η παραγωγή πραγματοποιείται στο 100% στη Ζαγορά ενώ ξεκινά και η σταδιακή αναδιάρθρωση της μηλοκαλλιέργειας.

Το 2008 είναι μια καλή χρονιά για τον Συνεταιρισμό αφού εξοφλεί πλήρως όλα τα δάνειά του στην Αγροτική Τράπεζα Ελλάδος και δύο χρόνια μετά, το 2010, ξεκινά τις εξαγωγές στην Αίγυπτο.

Το 2011, ψηφίζεται ο 6ος νόμος Περί Συνεταιρισμών και ξεκινά η εξαγωγή κάστανου στη Γερμανία ενώ το 2012, ο Συνεταιρισμός Ζαγορά βραβεύεται από το περιοδικό «Γαστρονόμος» της Καθημερινής. To 2015, ο Συνεταιρισμός αποφασίζει την παραγωγή χυμού μήλου ΖΑΓΟΡΙΝπροκειμένου να διεισδύσει ακόμη περισσότερο στην αγορά της λιανικής

Το 2017, με αφορμή το σύνολο της ιστορίας του τόπου της Ζαγοράς και του Συνεταιρισμού, εκδόθηκε δίτομο έργο σε κασετίνα που εμπεριέχει και την ταινία του Συνεταιρισμού.

Με όραμα για το μέλλον

Σήμερα, ο Aγροτικός Συνεταιρισμός Ζαγοράς παράγει μήλα ελεγμένα, υψηλής ποιότητας, εγγυημένα και με προστατευμένη ονομασία προέλευσης. Η διάκριση αυτή πιστοποιεί ότι το μήλο Ζαγορίν είναι προϊόν υψηλών προδιαγραφών. Με τη μέθοδο της “Ολοκληρωμένης Παραγωγής” το μήλο Ζαγορίν είναι πεντακάθαρο, υγιεινό, για αυτό το εμπιστεύονται στην Ελλάδα αλλά και σε όλον τον κόσμο.

Ο Συνεταιρισμός Ζαγοράς διαθέτει σήμερα ένα υπερσύγχρονο ιδιόκτητο συγκρότημα ψυγείων – διαλογητηρίων, που θεωρείται από τα μεγαλύτερα των Βαλκανίων και αποδεικνύει το συνεχές επενδυτικό έργο που πραγματοποιείται στον τομέα εκσυγχρονισμού της υλικοτεχνικής του υποδομής.

Οι σύγχρονοι ψυκτικοί χώροι των 55.000 m3 (με θαλάμους ελεγχόμενης ατμόσφαιρας ULO σε ποσοστό άνω του 50%) έχουν δυνατότητα αποθήκευσης, συντήρησης πάνω από 10.000 τόνους, ενώ η διαλογή γίνεται με αυτόματα ηλεκτρονικά διαλογητήρια με δυνατότητα 180 τόνους το 8ωρο (ανάλογα με το βάρος και το χρώμα). Στις εγκαταστάσεις των ψυγείων λειτουργούν επίσης ηλεκτρονικές μηχανές μικροσυσκευασίας.

Τα Μήλα ΖΑΓΟΡΙΝ θεωρούνται από τα καλύτερα στον κόσμο και η αναγνώριση αυτή επισφραγίζεται το 1996 από την Ευρωπαϊκή Ένωση με την ετικέτα «Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης» (κανονισμός Ε.Ε.Κ. 1107/96), μια σημαντική διάκριση που δίνεται σε προϊόντα υψηλών προδιαγραφών. Μια πορεία που εδώ και 100 χρόνια επιβεβαιώνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, πως η δύναμη της χώρας βρίσκεται στη γη και στους ανθρώπους της…

Λίλη Καρακώστα (Με πληροφορίες από το www.zagorin.gr)