Μέχρι πρότινος η πτώχευση ήταν ένας όρος κακόφημος, συνδεδεμένος με άκρως αρνητικά συναισθήματα, καθώς αποτελούσε –και σε πολλές περιπτώσεις ακόμη αποτελεί– την έσχατη λύση, αυτή που πρέπει πάση θυσία να αποφευχθεί. Τον τελευταίο καιρό, περνώντας σταδιακά στην εποχή της εξυγίανσης της επιχείρησης παρατηρείται όλο και πιο συχνά το εξής φαινόμενο: Οφειλέτες επιδιώκουν οι ίδιοι να εντάξουν έγκαιρα την επιχείρησή τους σε μια διαδικασία εξυγίανσης για να πετύχουν έναν συγκεκριμένο οικονομικό σκοπό, άσχετο με αυτόν της πτώχευσης. Αυτός μπορεί να είναι για παράδειγμα, η διαγραφή μέρους των χρεών της επιχείρησης ή η επίτευξη καλύτερων όρων στις συμβάσεις μέσα από μια εκ νέου διαπραγμάτευση με τους πιστωτές.

Παρατηρείται, λοιπόν, το φαινόμενο, ότι οι διοικήσεις προβληματικών επιχειρήσεων, σε αρκετές περιπτώσεις, επιτέλους δρουν προληπτικά και όχι εκ των υστέρων, όταν δηλαδή έρχεται το στάδιο της παύσης πληρωμών και είναι πλέον πολύ αργά για να διασωθεί η επιχείρησή τους. Την πρακτική αυτή θα μπορούσε κανείς να την ορίσει ως «εθελοντική ή στρατηγική πτώχευση», το ότι δηλαδή ο οφειλέτης μπαίνει μόνος του, δηλαδή εθελοντικά, σε μια πτωχευτική διαδικασία πτώχευσης-εξυγίανσης για να πετύχει έναν συγκεκριμένο οικονομικό σκοπό με βάση το σχέδιο που έχει καταστρώσει και σκοπεύει να επιβάλει στους πιστωτές του.

Τα παραδείγματα στη διεθνή σκηνή υπάρχουν, όπως πχ. αυτό της Continental Airlines που άνοιξε τη διαδικασία του Chapter 11 για να διαπραγματευθεί εκ νέου και να μειώσει τους μισθούς των εργαζομένων της ή του γερμανικού εκδοτικού οίκου Suhrkamp, ο οποίος το 2013 κατάφερε να λύσει μια διαφορά των εταίρων του μέσα σε μια πτωχευτική διαδικασία.

Το να δρα ένας οφειλέτης προληπτικά και να χρησιμοποιεί μια πτωχευτική διαδικασία στρατηγικά ήταν μέχρι τώρα χαρακτηριστικό ξένο στην ελληνική επιχειρηματική κουλτούρα. Από την εισαγωγή του θεσμού της εξυγίανσης στην ελληνική πραγματικότητα αυτό άλλαξε, βλέποντας ελληνικές επιχειρήσεις να έρχονται όλο και πιο κοντά στην πτωχευτική κουλτούρα που επικρατεί στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, στην Αμερική. Εκεί, κυριαρχούν το ελεύθερο πνεύμα και η εμπιστοσύνη στην ιδιωτική βούληση, με αποτέλεσμα ακόμα και υγιείς επιχειρήσεις να μπορούν να κάνουν χρήση μιας διαδικασίας πτώχευσης – εξυγίανσης (Chapter 11), εφόσον πιστεύουν ότι με κάποιο τρόπο θα τους ωφελήσει. Τους δίνεται δηλαδή η δυνατότητα να ανοίξουν μια διαδικασία αναδιοργάνωσης πολύ πριν από την πτώχευση και ενεργώντας στρατηγικά να πετύχουν τους στόχους τους.

Ο Ελληνας νομοθέτης, μετά τις νέες αλλαγές στον Πτωχευτικό Κώδικα, φαίνεται να φλερτάρει ακόμα περισσότερο με το αμερικανικό δίκαιο και τις αξίες του, επιτρέποντας στους οφειλέτες να ανοίξουν ακόμα και την πτωχευτική διαδικασία πολύ πριν από την πτώχευση, όταν δηλαδή υπάρχει μόνο η πιθανότητα ότι η επιχείρησή του είναι αφερέγγυα. Θέτοντας λοιπόν πιο χαλαρά κριτήρια εισαγωγής, ο νομοθέτης κάνει το άνοιγμα της πτωχευτικής διαδικασίας πιο ελκυστικό για τον οφειλέτη και του επιτρέπει να μπει σε μια διαδικασία πολύ νωρίς και αρκετά έγκαιρα, όταν ακόμη η αξία της επιχείρησής του δεν έχει προλάβει να απομειωθεί. Με τον τρόπο αυτό του επιτρέπει επίσης, χωρίς να είναι ακόμη ώριμος για πτώχευση, να ανοίξει μια διαδικασία, όπου απολαμβάνοντας προστασία από μέτρα εκτέλεσης, θα ασκήσει πίεση στους πιστωτές του με σκοπό π.χ. την αναδιάρθρωση του χρέους του.

Είναι προφανές, λοιπόν, ότι ο δρόμος προς τη λεγόμενη εθελοντική ή στρατηγική πτώχευση έχει ανοίξει. Κατ’ αρχάς, αυτό είναι μάλλον κάτι θετικό, διότι συνήθως έχει ως αποτέλεσμα την έγκαιρη αντίδραση του οφειλέτη όταν βρίσκεται μπροστά σε μια δυσκολία, την οποία με τον σωστό χειρισμό και στρατηγική θα μπορούσε να τη μετατρέψει σε ευκαιρία για τον ίδιο σε πρώτη φάση αλλά και για όλους τους υπόλοιπους μακροπρόθεσμα. Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι και ο οφειλέτης είναι καλόπιστος, με την έννοια ότι δεν έχει σκοπό να κάνει κατάχρηση των δικαιωμάτων του αλλά να προσφέρει μια λύση που στο τέλος θα είναι βιώσιμη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη. Στη δύσκολη αυτή οικονομική συγκυρία ο νομοθέτης έδρασε, και έδρασε με τόλμη. Μένει να δούμε, πώς θα αντιδράσουν οι επιχειρήσεις που βρίσκονται σε αυτή την κρίσιμη θέση, αν τελικά αξιοποιήσουν την ευκαιρία που τους δίνεται και η πτωχευτική κουλτούρα στην Ελλάδα αρχίζει να αλλάζει προς τη σωστή κατεύθυνση.

* Ο κ. Στέργιος Φράστανλης είναι διδάκτωρ στο πανεπιστήμιο του Αμβούργου, συνεργάτης στη δικηγορική εταιρεία Α.Σ. Παπαδημητρίου και Συνεργάτες.