Σύνοδο Κορυφής με φυσική παρουσία στις 17-18 Ιουλίου (Παρασκευή και Σάββατο) προκήρυξε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ. Αντικείμενο της συνάντησης – της πρώτης στις Βρυξέλλες μεταξύ των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων από τον περασμένο Φεβρουάριο – θα είναι η επίτευξη συμφωνίας για τον νέο μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της Ε.Ε. (το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-7) και το πακέτο ανάκαμψης Next Generation EU.

Στις 16 του μηνός ο κ. Μισέλ, μαζί με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και τον Ύπατο Εκπρόσωπο για την Εξωτερική Πολιτική Ζοσέπ Μπορέλ, θα βρεθούν στη Μαδρίτη για μία τελετή μνήμης για τους 28.000 ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους στην Ισπανία εξαιτίας του κορωνοϊού. 

Υπενθυμίζεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταθέσει συνδυαστική πρόταση για το ΠΔΠ και το Next Generation EU συνολικής αξίας 1,85 δισ. ευρώ.

Ο κ. Μισέλ αναμένεται τις προσεχείς μέρες να καταθέσει τη δική του πρόταση, επί τη βάση της οποίας θα ακολουθήσουν εντατικές διαπραγματεύσεις. Η Ελλάδα, βάσει της πρότασης της Κομισιόν, προβλέπεται να λάβει 32 δισ. ευρώ από το Next Generation EU (22,6 δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις και 9,4 δισ. ευρώ σε δάνεια).

Το έναυσμα για το μεγάλο παζάρι για τον νέο επταετή προϋπολογισμό της Ε.Ε. (Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο) και το πακέτο ανάκαμψης που έχει προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δόθηκε με την τηλεδιάσκεψη κορυφής της Παρασκευής. Ηταν η πρώτη φορά που συζητήθηκαν σε επίπεδο ηγετών τα σύνθετα ζητήματα που συνδέονται με το πακέτο ανάκαμψης, το επονομαζόμενο Next Generation EU, το οποίο η Επιτροπή πρότεινε στα τέλη του περασμένου μήνα να διαθέσει 750 δισ. ευρώ στα κράτη-μέλη σε βάθος τετραετίας (2021-4) – τα 500 δισ. σε επιχορηγήσεις και άλλα 250 δισ. σε δάνεια.

Οι πόροι, σύμφωνα με την πρόταση, θα αντληθούν με δανεισμό της ίδιας της Επιτροπής στις αγορές – σε μία κλίμακα άνευ προηγουμένου, που σε ορισμένες χώρες δημιουργεί προβληματισμό σχετικά με το αν είναι συμβατή με τις ευρωπαϊκές συνθήκες. Οπως ανέφερε υψηλόβαθμος κοινοτικός αξιωματούχος την περασμένη εβδομάδα, ένας από τους λόγους που καθυστέρησε η κατάθεση της πρότασης της Επιτροπής, πέρα από τις εντατικές διαβουλεύσεις της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν με τα κράτη-μέλη για να διασφαλίσει ότι κανείς δεν θα την απέρριπτε ευθύς εξαρχής, ήταν το βάρος που δόθηκε στη νομική της θωράκιση.

Τα βασικά ζητήματα που διχάζουν τους «27» σχετικά με το πακέτο ανάκαμψης περιλαμβάνουν το μέγεθος του πακέτου, τον επιμερισμό μεταξύ επιχορηγήσεων και δανείων, τα κριτήρια κατανομής των πόρων, τη διάρκεια ζωής του εργαλείου και τη διαδικασία έγκρισης των δαπανών.

Το επόμενο βήμα είναι η παρουσίαση από τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ ενός «διαπραγματευτικού πλαισίου» (negotiation box) για το ΠΔΠ και το πακέτο ανάκαμψης, βάσει του οποίου θα ξεκινήσει η λεπτομερής διαπραγμάτευση.

Ο κ. Μισέλ είπε την Παρασκευή ότι θα συγκαλέσει σύνοδο με φυσική παρουσία «στα μέσα Ιουλίου» για την επίτευξη συμφωνίας. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι θα χρειαστεί και δεύτερη σύνοδος εντός του Ιουλίου, ενώ οι πλέον απαισιόδοξοι μιλούν για συνέχιση των διαπραγματεύσεων μέσα στον Αύγουστο. «Αν κάνεις σχεδιασμό για δύο συνόδους, αποκλείεται να φτάσεις σε συμφωνία σε μία», σχολιάζει σχετικά υψηλόβαθμη κοινοτική αξιωματούχος. Η πιθανότερη ημερομηνία αυτή τη στιγμή για την πρώτη σύνοδο με φυσική παρουσία μετά τον Φεβρουάριο είναι η 16η και 17η Ιουλίου.

Η ανάγκη συμφωνίας πριν από το τέλος του καλοκαιριού είναι επιτακτική. Πρέπει να υπάρχει χρόνος στη συνέχεια να γίνουν οι αναγκαίες διαβουλεύσεις ώστε να εγκριθεί η συμφωνία και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ενώ ακολουθεί η χρονοβόρος διαδικασία κοινοβουλευτικής κύρωσης σε 15 κράτη-μέλη –μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα– της απόφασης για αύξηση της οροφής (headroom) των ίδιων πόρων του ΠΔΠ, η οποία θα επιτρέψει στην Κομισιόν να δανειστεί τα 750 δισ. (ή όποιο είναι το τελικό ποσό) στις αγορές. Ολα αυτά πρέπει να έχουν γίνει πριν από το τέλος της χρονιάς.

Οι χώρες του Νότου πάντως αναμφίβολα επείγονται περισσότερο για την ταχεία εκταμίευση των πόρων. Από την οπτική αυτή, οι ενστάσεις ορισμένων βόρειων χωρών για τις ασάφειας στην πρόταση της Επιτροπής, ειδικά όσον αφορά τη διαδικασία με την οποία θα εγκρίνεται η χορήγηση των κονδυλίων, είναι ένας μοχλός πίεσης για να αποσπάσουν παραχωρήσεις από τις χώρες που έχουν πιο άμεση ανάγκη στήριξης.

Αυστηρό έλεγχο των δαπανών ζητούν Ολλανδία, Σουηδία, Δανία, Αυστρία

Σχετικά με το πακέτο των 750 δισ. ευρώ, διπλωματικές πηγές προερχόμενες από τη «φειδωλή» συμμαχία (Ολλανδία, Σουηδία, Δανία, Αυστρία), χωρίς να καταθέτουν συγκεκριμένες εναλλακτικές προτάσεις, επιμένουν ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (δηλαδή τα υπόλοιπα κράτη-μέλη) πρέπει να έχει μεγαλύτερο λόγο στη διαδικασία με την οποία θα εγκρίνονται τα εθνικά σχέδια «ανάκαμψης και ανθεκτικότητας».

Υπενθυμίζεται ότι η Κομισιόν έχει προτείνει μια διαδικασία βάσει της λεγόμενης «επιτροπολογίας» (comitology), όπου η έγκριση του σχεδίου κάθε χώρας θα αποφασίζεται από την ίδια, λαμβάνοντας υπόψη τις «δεσμευτικές συμβουλές» του Συμβουλίου (χωρίς ωστόσο να απαιτείται ομοφωνία των κρατών-μελών για να δοθεί το πράσινο φως).

Η διάθεση των «4» να αποδεχθούν μεγάλο μέρος του τελικού πακέτου να αποτελείται από επιχορηγήσεις αντί για δάνεια θα εξαρτηθεί από την ικανοποίησή τους σχετικά με την αυστηρή επιτήρηση των δαπανών.

Πρόκειται για τη δυνητικά πιο εκρηκτική διαφωνία. Κοινοτικοί αξιωματούχοι και διπλωμάτες τονίζουν με κάθε ευκαιρία ότι η κρίση του κορωνοϊού είναι διαφορετική από την ευρωκρίση: είναι ένα εξωγενές σοκ, που δεν προέκυψε από τις διαρθρωτικές αδυναμίες της μιας ή της άλλης χώρας και δεν απαιτεί προγράμματα μακροοικονομικής προσαρμογής για να ξεπεραστεί. Η επιμονή ωστόσο των «4» για πιο αυστηρούς όρους όσον αφορά την έγκριση των δαπανών του πακέτου ανάκαμψης, και ειδικά οι πιέσεις για ενισχυμένο ρόλο των κρατών-μελών στη διαδικασία, απειλούν να τη μετατρέψουν σε κάτι που θα θυμίζει δυσοίωνα τα προγράμματα προσαρμογής της προηγούμενης περιόδου. Είναι ενδεικτικό της τοξικής κληρονομιάς του 2010-15 ότι καμία χώρα του Νότου δεν έχει προσφύγει στη νέα πιστωτική γραμμή του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, παρότι συνεπάγεται σημαντική εξοικονόμηση πόρων και δεν συνοδεύεται από αιρεσιμότητα μνημονιακού τύπου.

Επιπλέον, οι «4» θέτουν ζητήματα σχετικά με τη δυνατότητα απορρόφησης των ποσών και ζητούν το πακέτο να μετατραπεί από τετραετές σε διετές (να λήγει δηλαδή στο τέλος του 2022). Μία πηγή εκτίμησε πως το τελικό πακέτο θα μειωθεί περίπου στα 500 δισ. ευρώ – χωρίς να διευκρινίζει τι ποσοστό θα είναι απευθείας επιχορηγήσεις.

Πέραν των «4», δύσκολη περίπτωση θα είναι και η Φινλανδία, οι διατάξεις στο σύνταγμα της οποίας σχετικά με τη δημοσιονομική κυριαρχία δημιουργούν νομικό κώλυμα για τη συμμετοχή της στην κοινή έκδοση χρέους μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η Εσθονία, από την πλευρά της, θεωρεί ότι τιμωρείται στην κατανομή των πόρων για τη σημαντική οικονομική πρόοδο που έχει πετύχει την τελευταία δεκαετία. Αδικημένο θεωρεί τον εαυτό του και το Βέλγιο, το οποίο έχει καταγράψει τους περισσότερους θανάτους κατά κεφαλήν από τον κορωνοϊό στον κόσμο και του οποίου το δημόσιο χρέος αγγίζει το 100% του ΑΕΠ, αλλά που βάσει του σχεδίου της Κομισιόν προβλέπεται να λάβει μόλις 5,5 δισ. ευρώ από το Next Generation EU.

Αγώνας δρόμου για να κλείσει και η συμφωνία για τον επταετή προϋπολογισμό της Ε.Ε.

Μαζί με το Next Generation EU, οι «27» πρέπει να καταλήξουν σε συμφωνία για τον επόμενο επταετή προϋπολογισμό της Ένωσης. Η προσπάθεια του Σαρλ Μισέλ τον Φεβρουάριο να πετύχει τον μεγάλο συμβιβασμό για το ΠΔΠ είχε ναυαγήσει, κυρίως λόγω της επιμονής των «φειδωλών 4» ότι το μέγεθός του δεν πρέπει να ξεπεράσει το 1% του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος (ΑΕΕ) της Ε.Ε.

Αρχικά η ιδέα να συνδεθεί το πακέτο ανάκαμψης με το ΠΔΠ έχει γίνει δεκτή με σκεπτικισμό από ορισμένους κύκλους, που ανησυχούσαν ότι μια ήδη σύνθετη διαπραγμάτευση θα γινόταν ακόμα πιο δύσκολη. Η Επιτροπή, ωστόσο, εκτιμά ότι η διπλή διαπραγμάτευση για το ΠΔΠ και το Next Generation EU μπορεί να διευκολύνει την εξεύρεση λύσης, ικανοποιώντας μέσω του προϋπολογισμού αιτήματα χωρών που νιώθουν αδικημένες από το πακέτο ανάκαμψης ή που διαφωνούν με συγκεκριμένες πτυχές του.

Η πρόταση της Επιτροπής για το νέο ΠΔΠ είναι πιο κοντά στην πρόταση Μισέλ του Φεβρουαρίου παρά στην προηγούμενη πρόταση της Επιτροπής (επί Γιούνκερ) το 2018, με σκοπό να είναι πιο εύκολο να γεφυρωθούν τα χάσματα που παραμένουν. Το συνολικό της μέγεθος είναι 1,1 τρισ. ευρώ, έναντι 1,094 τρισ. στην πρόταση Μισέλ. Η Ολλανδία ζητάει το ποσό αυτό να μειωθεί στο 1,04 τρισ. ευρώ και η Δανία στο 1,05 τρισ. ευρώ. Η απόσταση που πρέπει να καλυφθεί είναι μικρή. 

Επιπλέον, όπως αναφέρουν οι ίδιες πηγές, στην πρόταση της Επιτροπής «η θέση των “φειδωλών” σε σχέση με τους διορθωτικούς μηχανισμούς [rebates] είναι ισχυρότερη από ό,τι ήταν στην πρόταση Μισέλ». Η Κομισιόν προτείνει η σταδιακή κατάργησή τους να γίνει σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου – και όχι εντός του επόμενου ΠΔΠ. Το ζήτημα των rebates θα είναι κομβικής σημασίας για την επίτευξη συμφωνίας: οι «4» θεωρούν επιτακτική τη διατήρησή τους, ώστε να αποτραπεί η δραστική αύξηση της καθαρής συνεισφοράς στον νέο προϋπολογισμό ως συνέπεια της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου.

Πιο δύσκολο αναμένεται να είναι το θέμα της αιρεσιμότητας σχετικά με το κράτος δικαίου. Η πρόταση της Επιτροπής προβλέπει τη διατήρηση του μηχανισμού «παγώματος» της κοινοτικής χρηματοδότησης σε κράτη-μέλη που υπονομεύουν το κράτος δικαίου (αλλά απαιτώντας αυξημένη πλειοψηφία στο Συμβούλιο). Η Γερμανία και οι «φειδωλοί» στηρίζουν τη διασύνδεση της χορήγησης των πόρων με τις επιδόσεις στο κράτος δικαίου. Η Πολωνία και η Ουγγαρία έχουν συχνά βρεθεί στο στόχαστρο των ευρωπαϊκών θεσμών τα τελευταία χρόνια για την αυταρχική στροφή των κυβερνήσεών τους – και απεχθάνονται τον συγκεκριμένο μηχανισμό. Δεδομένου ότι απαιτείται ομοφωνία για την έγκριση του ΠΔΠ και του Next Generation EU, θα είναι δύσκολο να επιβληθούν πιο αυστηροί όροι (π.χ. «πάγωμα» με απόφαση της Επιτροπής το οποίο χρειάζεται αυξημένη πλειοψηφία για να μπλοκαριστεί). Το γεγονός ότι ο Βίκτορ Ορμπαν παραπονιέται ότι η Ουγγαρία καλείται να συμμετάσχει σε ένα σχήμα χρηματοδότησης που θα παράσχει τη μερίδα του λέοντος των επιχορηγήσεων σε πολύ πλουσιότερες χώρες δεν είναι άσχετο με το θέμα αυτό (είναι μοχλός πίεσης για να αποτρέψει αρνητικές εξελίξεις στο μέτωπο του κράτους δικαίου).

Τέλος, ορισμένες χώρες με χαμηλή φορολογία επιχειρήσεων (Ιρλανδία, Μάλτα, Κύπρος) βλέπουν με ανησυχία την αύξηση των ίδιων πόρων του ΠΔΠ, που φοβούνται ότι θα υπονομεύσει τη φορολογική τους ανταγωνιστικότητα. Οι νέοι ευρωπαϊκοί φόροι που θα χρησιμοποιηθούν για την αποπληρωμή του Next Generation EU πάντως θα αποφασιστούν αργότερα, έως το 2024.

Το μήνυμα

Η καγκελάριος της Γερμανίας, Αγκελα Μέρκελ, που την 1η Ιουλίου αναλαμβάνει την εξάμηνη προεδρία της Ε.Ε., είπε στους ομολόγους της στην τηλεδιάσκεψη της Παρασκευής ότι θέτουν σε κίνδυνο την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας αν δεν συμφωνήσουν σε ένα μεγάλο πακέτο τόνωσης τον ερχόμενο μήνα.

Το στοίχημα

Η ενσωμάτωση του Next Generation EU στον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της Ενωσης και το τεράστιο μέγεθός του έφεραν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο επίκεντρο της εκστρατείας για την ανάκαμψη της Ε.Ε. – και, αν εγκριθεί, θα αποτελέσει μεγάλη προσωπική επιτυχία της προέδρου της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.

Σε κρίσιμη θέση

Καθώς η σκυτάλη περνάει από την Επιτροπή στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ο πρόεδρός του, Σαρλ Μισέλ θα έχει ζωτικό ρόλο στην προσπάθεια να γεφυρωθούν οι διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών. Η κοινή θέση Γαλλίας - Γερμανίας και η πίεση της κρίσης θα τον βοηθήσουν να αποφύγει ένα νέο ναυάγιο σαν αυτό του Φεβρουαρίου.

Κώστας Παπαδιόχος (Kαθημερινή)