Ανεξέλεγκτα οι πυρκαγιές συνεχίζουν το καταστροφικό τους έργο σε όλη τη χώρα, καίγοντας σπίτια, επιχειρήσεις και δάση και οδηγώντας σε νέες εκκενώσεις ακόμη και σε περιοχές που είχαν ήδη δοκιμαστεί στις αρχές της εβδομάδας από τις φλόγες. Στην Αττική, η δασική πυρκαγιά στην περιοχή Βασιλικά Πάρνηθας, ύστερα από τη φωτιά στη Βαρυμπόμπη, πέρασε την εθνική οδό κατευθυνόμενη προς Αγιο Στέφανο και Λίμνη Μαραθώνα. Ο αριθμός των νέων μετώπων της φωτιάς άλλαζε διαρκώς μέσα στην ημέρα και κάποια στιγμή είχαν φτάσει τα επτά.

Μέχρι το μεσημέρι είχαν σταλεί 13 μηνύματα για εκκένωση μέσω του αριθμού εκτάκτου ανάγκης 112. Εκτός ελέγχου μαίνονταν μέχρι αργά χθες τη νύχτα και οι πυρκαγιές σε Εύβοια, Ηλεία, Μεσσηνία, Φωκίδα και Φθιώτιδα. Πιο απειλητική παρέμενε η φωτιά στην Εύβοια, έχοντας μετατρέψει σε στάχτη εκατοντάδες σπίτια και πάνω από 300.000 στρέμματα δάσους. Ενδεικτικό της καταστροφής είναι ότι, ενώ η πυρκαγιά εκδηλώθηκε στις δυτικές ακτές της Εύβοιας, οι φλόγες έφθασαν να καίνε την Αγία Αννα στις ακτές του Αιγαίου.

Η θερμοκρασία στην Αττική έσπασε κάθε ρεκόρ από το 1858, όταν ξεκίνησαν οι μετρήσεις – και ανάλογα φαινόμενα σημειώθηκαν σε πολλές άλλες περιοχές της χώρας. Το 1987 και το 2007 –όταν εκδηλώθηκαν οι δύο πιο σφοδροί καύσωνες στη ζωντανή μνήμη– μοιάζουν τώρα με «καλοκαιράκια». Ο πρωτοφανής σε διάρκεια και ένταση καύσωνας πολλαπλασίασε τις εστίες πυρκαγιάς σε όλη τη χώρα και κατέστησε αντιληπτό σε όλους ότι η Ελλάδα βρίσκεται ήδη στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης, λόγω της θέσης της στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, η οποία θερμαίνεται διαρκώς.

Στην Ελλάδα των αρχών του 20ού αιώνα εκδηλωνόταν ένας καύσωνας περίπου κάθε δεκαετία, ενώ εδώ και μερικά χρόνια βιώνουμε μία περίοδο καύσωνα σχεδόν κάθε χρόνο. Η κλιματική κρίση προφανώς δεν σταματάει το φθινόπωρο. Οι 10 στους 12 πιο άνυδρους χειμώνες από το 1902 στη Μεσόγειο έχουν καταγραφεί μέσα στα τελευταία 20 χρόνια. Η Μεσόγειος πλήττεται από ξηρασία, γεγονός που εξηγεί γιατί μεγάλες περιοχές από την Ισπανία, τη Γαλλία και την Ιταλία μέχρι την Ελλάδα και την Τουρκία εισέρχονται σε περίοδο ερημοποίησης, η οποία περιλαμβάνει σε πρώτο στάδιο τις ανεξέλεγκτες πυρκαγιές – εμφανείς και φέτος σε όλη την ευρύτερη περιοχή.

Η πυρκαγιά του καλοκαιριού «σιγοκαίει» ήδη μέσα στον άνυδρο χειμώνα. Ο χειμώνας δεν εμπόδισε δασικές περιοχές σε τόπους όπως η Σιβηρία ή ο Καναδάς, παραδοσιακά συνδεδεμένους με το ψύχος, να καίγονται για εβδομάδες. Παράλληλα, χώρες με άριστη οργάνωση, όπως η Γερμανία, βρέθηκαν πρόσφατα απροετοίμαστες μπροστά σε σφοδρές πλημμύρες που άφησαν πίσω τους εκατοντάδες θύματα. Πώς εξηγούνται τα ακραία καιρικά φαινόμενα; Μέχρι πρότινος η δημόσια συζήτηση διεθνώς ήταν ότι τα ακραία φαινόμενα θα μας απασχολούσαν σε μερικές δεκαετίες, εάν δεν αλλάζαμε ενεργειακό υπόδειγμα προκειμένου να μειώσουμε δραστικά τις εκλύσεις διοξειδίου του άνθρακα.

Πώς βρεθήκαμε ξαφνικά στο μέλλον; Οπως έχει εξηγήσει ο καθηγητής Επιστημών της Ατμόσφαιρας και διευθυντής του Κέντρου Επιστήμης Γεωσυστήματος (Earth System Science Center) του πανεπιστημίου Penn State των ΗΠΑ, Μάικλ Μαν, «τα μοντέλα πρόβλεψης της κλιματικής αλλαγής επιβεβαιώθηκαν, αλλά μάλλον υποτίμησαν την επίδραση που θα είχε η κλιματική μεταβολή επάνω σε ακραία καιρικά φαινόμενα». Με απλά λόγια, ένα ακραίο φαινόμενο που ούτως ή άλλως θα συνέβαινε, τώρα εγκλωβίζεται για περισσότερο χρόνο μέσα στην επιβαρυμένη ατμόσφαιρα και αντί να «εξανεμίζεται» φυσιολογικά, οξύνεται σημαντικά. Το μέγεθος της καταστροφής πολλαπλασιάζεται.

Ο καύσωνας προκαλεί πυρκαγιές που αφανίζουν τα άνυδρα δάση. Στη συνέχεια κατηφορίζουν προς τις πόλεις ασυγκράτητα ύδατα από τις καταιγίδες και διευκολύνονται οι πλημμύρες, που η κλιματική κρίση καθιστά περισσότερες και σφοδρότερες. Η Τράπεζα της Ελλάδος σε συνεργασία με το Κέντρο Ερεύνης Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών και τον καθηγητή Χρήστο Ζερεφό έχουν μελετήσει όλα τα πιθανά σενάρια. Εχει υπολογιστεί το κόστος που θα επιφέρει το πλήγμα της κλιματικής κρίσης μέσα στις επόμενες δεκαετίες ανάλογα με τον βαθμό που θα ανταποκριθούμε στην πρόκληση για την αντιμετώπισή του. Στην καλύτερη περίπτωση θα επιβαρυνθούμε με εκατοντάδες δισεκατομμύρια. Αλλά, όπως είπαμε, ο χρόνος επιταχύνεται.

Τα περιβαλλοντικά μοντέλα δείχνουν προοδευτική ερημοποίηση μεγάλων περιοχών της χώρας, όπως και άλλων γειτονικών χωρών. Το φαινόμενο αυτό θα απειλήσει την αγροτική παραγωγή και θα δημιουργήσει νέες προκλήσεις για τη δημόσια υγεία και τη διαβίωση. Τι θα συμβεί π.χ. με την επάρκεια νερού; Η διασφάλιση της λειτουργίας των αστικών κέντρων σε θερμοκρασίες άνω των 40 βαθμών το καλοκαίρι ή υπό την επίδραση χιονοπτώσεων τον χειμώνα απαιτεί έργα και πρόνοιες χωρίς καθυστέρηση. Οι μεταβολές του κλίματος θα προκαλέσουν νέα μεταναστευτικά κύματα στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, την ώρα που εμείς δεν θα είμαστε αρκετά ψύχραιμοι για να τα διαχειριστούμε.

Μεταναστευτικά κύματα και συγκρούσεις μπορεί να προκληθούν και στο εσωτερικό της χώρας. Η Ελλάδα διαθέτει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στην Ευρώπη σε έναν κόσμο όπου η στάθμη των υδάτων αυξάνεται. Σύμφωνα με τα στοιχεία της NASA, η στάθμη της θάλασσας σε όλο τον κόσμο έχει αυξηθεί κατά 20 εκατοστά τα τελευταία 100 χρόνια. Τα τελευταία 20 χρόνια έχει διπλασιαστεί ο ρυθμός αύξησης.

Εάν η κλιματική αλλαγή δεν αντιμετωπιστεί (όχι μόνο γιατί είμαστε αδρανείς, αλλά και γιατί π.χ. το κλίμα δεν θα επιστρέψει στην προηγούμενη ισορροπία ακόμα κι αν επιτύχουμε μηδενικές καθαρές εκπομπές ρύπων), τότε πολλές παραλιακές περιοχές θα βρεθούν κάτω από τη θάλασσα. Θα αλλάξει δραματικά η ακτογραμμή σε μεγάλο τμήμα της χώρας. Το πού θα ζούμε σε 20 χρόνια, σε τι κατοικίες, σε τι πόλεις, θα αρχίσει να μας απασχολεί πολύ σύντομα. Ηδη στις ΗΠΑ επιστήμονες απευθύνουν εκκλήσεις στην κυβέρνηση να ενθαρρύνει την απομάκρυνση των κατοίκων από τις ακτές και ταυτόχρονα να επιλέξει ποιες πόλεις θα πρέπει να προστατευτούν με φράγματα και άλλα έργα. Για παράδειγμα, συζητείται αν πρέπει ή όχι να προστατευτεί η Νέα Υόρκη. Στην Ελλάδα σχεδιάζεται το φιλόδοξο παραλιακό μέτωπο της Αθήνας από το Φάληρο έως τη Βάρκιζα. Θα μείνει αλώβητο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας;

Παύλος Παπαδόπουλος Καθημερινή