Κάθε ημέρα που περνάει αποκαλύπτονται όλο και περισσότερο τα τεράστια προβλήματα που θα αντιμετωπίσει η πλέον παραγωγική περιφέρεια της χώρας, η Θεσσαλία, μετά τις καταστροφές που έφερε η κακοκαιρία «Daniel» σε αγροτική, βιομηχανική και βιοτεχνική παραγωγή, επιχειρήσεις, υποδομές και σπίτια. Προβλήματα τα οποία θα διαχυθούν και θα επηρεάσουν ολόκληρη τη χώρα, με αύξηση των τιμών και έλλειψη βασικών προϊόντων.

Από τα 720.000 στρέμματα τα οποία πλημμύρισαν, το μεγαλύτερο ποσοστό αποτελεί αγροτική γη. Περισσότερα από 85.000 ζώα (αγελάδες, αιγοπρόβατα και γουρούνια) έχουν πνιγεί και οι υποδομές των στάβλων έχουν καταστραφεί. Παράλληλα, εργοστάσια επεξεργασίας και μεταποίησης αγροτικών προϊόντων έχουν θαφτεί κάτω από τη λάσπη. Οι καταστροφές στο οδικό δίκτυο καθιστούν τη μεταφορά των αγροτικών προϊόντων που έχουν διασωθεί εξαιρετικά δυσχερή.

Είναι φανερό ότι το παραγωγικό μοντέλο στη Θεσσαλία θα πρέπει να οικοδομηθεί από την αρχή, κυριολεκτικά να αναγεννηθεί από τις λάσπες. Είναι η ώρα να επιλέξουμε: Θα ξαναφτιάξουμε τα πράγματα όπως ήταν, περιμένοντας την επόμενη καταστροφή; Θα ξανακλείσουμε τα ρέματα που άνοιξαν οι χείμαρροι, καθώς το νερό έψαχνε «δρόμο» να προχωρήσει; Θα φυτέψουμε σε εκτάσεις που πλημμυρίζουν ξανά και ξανά; Θα ρίξουμε περισσότερα λιπάσματα για να αποδώσει το έδαφος που έχει εξαντληθεί; Το μοντέλο εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων στη Θεσσαλία εδώ και δεκαετίες δοκιμάζει τις αντοχές του οικοσυστήματος. Υπεράντληση υδάτων, διάβρωση εδαφών, τα οποία γίνονται όλο και πιο ευάλωτα, με σαφή σημάδια ερημοποίησης, και χάνουν την παραγωγικότητά τους. Αυξανόμενες ανάγκες λίπανσης και νερού, και στο βάθος η εκτροπή του Αχελώου που θα έσωζε τον κάμπο διαλύοντας κάθε έννοια οικολογικής ισορροπίας. Εχουν ξοδευθεί δισεκατομμύρια σε αντιπλημμυρικά έργα, τα οποία όμως δεν κατάφεραν αυτή τη φορά ούτε να περιορίσουν το μέγεθος της καταστροφής.

Η Θεσσαλία συμμετέχει στο 5,5% του ΑΕΠ της χώρας σε αγροτικά προϊόντα και διψάει για νερό όλο και περισσότερο. Ταυτόχρονα, μέσα σε μόλις τρία χρόνια έχει πνιγεί δύο φορές από τεράστιες ποσότητες νερού («Ιανός» και «Daniel») που έπεσε ραγδαία μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Εφόσον η παραγωγική βάση της μεγαλύτερης παραγωγικής περιφέρειας της χώρας θα χρειαστεί να φτιαχτεί από την αρχή είναι μια ευκαιρία να κάνουμε τα πράγματα αλλιώς, οικοδομώντας ένα σύστημα περισσότερο ανθεκτικό και βιώσιμο στις συνθήκες της κλιματικής κρίσης.

Με αυτά τα ερωτήματα η «Καθημερινή» απευθύνθηκε σε επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων προκειμένου να αναζητηθούν και να καθοριστούν οι βασικές προκλήσεις για την επόμενη ημέρα στη Θεσσαλία. Στην έρευνα συμμετείχαν: Οι ερευνητές του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ «ΔΗΜΗΤΡΑ» δρ Δημήτριος Βλαχοστέργιος (γεωπόνος, γενετική βελτίωση φυτών), δρ Μιλτιάδης Τζιουβαλέκας (χημικός μηχανικός, περιβαλλοντική χημεία), δρ Χρήστος Νούλας (γεωπόνος, γονιμότητα εδάφους), δρ Ελευθέριος Ευαγγέλου (γεωπόνος, ποιότητα εδάφους), ο κ. Δημήτρης Γούσιος (δρ Γεωγραφίας και Χωροταξίας), η κ. Εφη Λαζαρίδου, CEO του οργανισμού Νέα Γεωργία - Νέα Γενιά που υλοποιεί προγράμματα του Γεωπονικού Πανεπιστημίου με τη χορηγία του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και έχει υποστηρίξει περισσότερους από 3.500 νέους ανθρώπους και δεκάδες νεοφυείς και μικρές αγροδιατροφικές επιχειρήσεις, και ο κ. Αθανάσιος Τσαυτάρης, καθηγητής Γενετικής στο Τμήμα Γεωπονίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πρώην υπουργός Γεωργίας.

Καθώς τουλάχιστον επτά χωριά παραμένουν κάτω από τα νερά και χιλιάδες αγρότες και παραγωγοί δεν θα έχουν εισόδημα για τους επόμενους μήνες ή και χρόνια, ενώ τα σπίτια τους είναι μη κατοικήσιμα, είναι πολύ πιθανό να αποφασίσουν να εγκαταλείψουν για πάντα τη γεωργοκτηνοτροφική παραγωγή. Η μετεγκατάσταση αγροτών και κτηνοτρόφων σε ασφαλέστερες περιοχές, με την παροχή συγκεκριμένων διευκολύνσεων και κινήτρων, θα μπορούσε να βοηθήσει στη διατήρηση της παραγωγικής βάσης με όρους βιωσιμότητας.

1 Πώς πρέπει να οργανωθεί τώρα η αντιπλημμυρική άμυνα;

Το υδρογραφικό δίκτυο της Θεσσαλίας ήταν πολύπλοκο και πολυσχιδές έως πριν από μερικές δεκαετίες. Ο δρόμος που ακολούθησε η αγροτική παραγωγή στηρίχθηκε σε εντατικές καλλιέργειες με κυρίαρχο το βαμβάκι, το οποίο επιδοτήθηκε από την Ε.Ε., το καλαμπόκι και τη βιομηχανική ντομάτα, αλλά η ανάπτυξη του αστικού ιστού έφερε έργα που περιόρισαν τη ροή των ποταμών και έκλεισαν τον δρόμο των ρεμάτων. Είναι χαρακτηριστικό, επισημαίνουν οι επιστήμονες, ότι τόσο στον «Ιανό» όσο και τώρα στον «Daniel» μεγάλες ποσότητες νερού θυμήθηκαν τα παλιά μονοπάτια τους, με αποτέλεσμα να ξυπνήσουν ξεχασμένα ρέματα τα οποία διέλυσαν τις ανθρώπινες κατασκευές στο πέρασμά τους: δρόμους, γέφυρες, φράγματα. Θα πρέπει να επανασχεδιάσουμε τα έργα με βάση τη φυσική ροή σε συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες που γνωρίζουν για ποιους λόγους πνίγονται, όπως λένε οι ίδιες. Τα αντιπλημμυρικά έργα που εξαγγέλλονται είναι φαραωνικά και έχουν στόχο να τιθασεύσουν, να νικήσουν τη φύση. Ωστόσο, τα νέα επιστημονικά δεδομένα κατατείνουν προς περισσότερο ήπιες παρεμβάσεις, όπως ένα δίκτυο μικρών φραγμάτων σε πολλά σημεία της φυσικής ροής των υδάτων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επεκτατικής αντίληψης των ανθρώπων που επικράτησε για δεκαετίες στη Θεσσαλία σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον είναι αυτό της λίμνης Κάρλας, η οποία αποξηράνθηκε το 1962 για να αυξηθούν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις στην περιοχή, που έφθαναν τα 190.000 στρέμματα. «Ενα μεγάλο γεωργικό έργο», όπως παρουσιάστηκε τότε. Πενήντα χρόνια αργότερα, υπό το βάρος των οικολογικών προβλημάτων που προέκυψαν, επιχειρήθηκε η ανασύσταση ενός τμήματος της λίμνης, έκτασης περίπου 35.000 στρεμμάτων. Στην πρόσφατη κακοκαιρία χιλιάδες στρέμματα στη λίμνη, καλλιεργήσιμες εκτάσεις και σπίτια κατακλύστηκαν από νερό. Το κανάλι που είχε δημιουργηθεί για την αποστράγγιση και διοχέτευε το νερό στη θάλασσα, δεν επαρκεί. Μέχρι το βράδυ της Πέμπτης τα Κανάλια Μαγνησίας, ο Ριζόμυλος, το Στεφανοβίκειο, η Σωτήριος, η Νίκη και το Αχίλλειο κινδύνευαν να κατακλυστούν.

2 Πότε θα μπορέσουν ξανά να σπείρουν στον κάμπο;

Σε αντίθεση με όσα έχουν διατυπωθεί, το πότε η γη θα μπορέσει και πάλι να καλλιεργηθεί και να είναι αποδοτική έχει σχέση με πολλούς παράγοντες. Οι γεωπόνοι συμβουλεύουν τους αγρότες να μην μπουν στα χωράφια τους πριν στεγνώσουν εντελώς. Επίσης, οι αγρότες δεν πρέπει να μπουν στα χωράφια τους με βαριά μηχανήματα για να μη συμπιέσουν το έδαφος που έχει απομείνει. Η δυνατότητα καλλιέργειας των κτημάτων τους επόμενους μήνες εξαρτάται από τη θέση τους αλλά και από το πόσο καιρό έμειναν κάτω από το νερό. Πολλές εκτάσεις θα είναι δύσκολο να καλλιεργηθούν, γιατί για πολύ καιρό θα έχουν πολλή υγρασία, οπότε δεν θα μπορούν να γίνουν πολλές προκαταρκτικές εργασίες.

Στους αγρούς που έχει επικαθίσει ίζημα κάτω από 20 εκατοστά χρειάζεται σειρά εργασιών, ώστε το ίζημα να ενσωματωθεί στο έδαφος. Οταν το ίζημα ξεπερνάει τα 20 εκατοστά είναι πολύ πιθανό να μην είναι δυνατή η καλλιέργεια. Οι αγρότες θα πρέπει να εκτιμήσουν τη γονιμότητα του εδάφους με τις νέες συνθήκες, έτσι ώστε να υπάρχει και εκτίμηση του κόστους καλλιέργειας. Στα σημεία από όπου πέρασαν οι χείμαρροι και παρέσυραν το έδαφος ενδεχομένως να χρειαστεί μεταφορά εδάφους, εργασία που θα πρέπει να αποτιμηθεί οικονομικά. Κάθε παραγωγός θα πρέπει να εκτιμήσει το κάθε ένα από τα χωράφια του χωριστά. Στις περιοχές όπου υπάρχει κλίση του εδάφους για να περιοριστεί η διάβρωση είναι καλό να γίνει σπορά, ώστε να υπάρξει φυτοκάλυψη στη διάρκεια του χειμώνα. Επίσης, η κάλυψη θα βοηθήσει στην αποκατάσταση της φυσικής του κατάστασης.

3 Θα πρέπει να στραφούν οι αγρότες σε άλλες καλλιέργειες;

Το επιστημονικό προσωπικό στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ήδη έχει προχωρήσει στην αναζήτηση ποικιλιών βαμβακιού, σιτηρών και καλαμποκιού που έχουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στις συνθήκες που διαμορφώνονται με την κλιματική αλλαγή. Επίσης υπάρχουν τεχνικές καλλιέργειας, όπως η γεωργία ακριβείας, που μπορούν να προσφέρουν λύσεις.

Το επιστημονικό προσωπικό της Θεσσαλίας είναι διατεθειμένο να προσφέρει και να βοηθήσει στη διαμόρφωση ενός στρατηγικού σχεδίου ανάκαμψης για την περιοχή. Εφόσον, βέβαια, κληθεί. Η συνεργασία πολλών επιστημονικών κλάδων είναι η οριζόντια διάχυση των πληροφοριών, είναι απαραίτητη, τονίζουν.

4 Πώς θα αποκατασταθεί το ζωικό κεφάλαιο;

Είναι ανάγκη να αξιολογηθεί άμεσα η δυνατότητα αναπλήρωσης με εντός Ελλάδας αγοραπωλησίες και να διερευνηθεί ενδεχόμενο διακρατικών συμφωνιών για διευκόλυνση εισαγωγών ζωικού κεφαλαίου από όμορες χώρες, ώστε οι φάρμες που έχασαν τα ζώα τους να μπορέσουν να ξαναξεκινήσουν άμεσα. «Μόλις δύο ημέρες πριν από την καταστροφή είχα ξεχρεώσει τη μηχανή αρμέγματος, κόστους 40.000 ευρώ. Μπορώ να την επισκευάσω, αλλά φυσικά δεν θα είναι το ίδιο», λέει ενδεικτικά ο 30χρονος κτηνοτρόφος Δημήτρης Φιλίππου που έχασε τα ζώα του μία φορά στον «Ιανό» το 2020 και ακόμη μία φορά τώρα. «Είχα κάνει διακανονισμό χρεών για δέκα χρόνια. Εχουμε φθάσει στον τέταρτο χρόνο και έχω πληρώσει ανελλιπώς όλες τις δόσεις. Ομως τώρα και για αρκετό καιρό δεν θα μπορώ να πληρώσω», λέει ο κτηνοτρόφος Γιώργος Διδάγγελος που έχασε 6.635 γουρούνια όλων των ηλικιών στην κακοκαιρία. «Θα μου πάρουν και το σπίτι;», αναρωτιέται. Οι αποζημιώσεις αποτελούν ένα πρώτο μέτρο στήριξης, ωστόσο χρειάζεται η εκπόνηση σχεδίου αφού διερευνηθούν οι πραγματικές ανάγκες που έχουν οι αγρότες, αλλά και συνολικά ο πληθυσμός στις πληγείσες περιοχές.

5 Τι παρενέργειες θα έχει η καταστροφή των ζωοτροφών;

Η Θεσσαλία παράγει μεγάλη ποσότητα ζωοτροφών, οι οποίες χρησιμοποιούνται όχι μόνο για τη διατροφή των ζώων στην ίδια περιφέρεια. Η Ηπειρος, που διαθέτει επίσης μεγάλο ζωικό κεφάλαιο, προμηθεύεται ζωοτροφές από τη Θεσσαλία. Μεγάλες ποσότητες ζωοτροφών θα λείψουν από την παραγωγή και θα πρέπει να βρεθεί τρόπος να αναπληρωθούν, ενώ μάλιστα οι τιμές των ζωοτροφών έχουν αυξηθεί υπερβολικά. Στη Θεσσαλία παράγεται το 19,4% του πρόβειου γάλακτος και το 13,7% του αιγείου γάλακτος, η πρώτη ύλη για να παρασκευαστεί η φέτα. Χρειάζονται: άμεση κτηνιατρική μέριμνα και παροχή ζωοτροφών στις πληγείσες εκμεταλλεύσεις όπου επέζησε ζωικό κεφάλαιο, προκειμένου αυτό να διασωθεί.

Τάνια Γεωργιοπούλου, Καθημερινή